Mae pethau newydd bob amser yn gyffrous, dydyn? Y tro cyntaf y bydd rhywbeth yn eich gardd yn blodeuo, darn newydd o Degeirianau’r Wenynen mewn lawnt heb ei thorri, cofnod newydd o rywbeth prin yn eich ardal NPMS? Beth am rywogaeth newydd o blanhigyn i’ch gwlad?

Dyna’n union beth ddigwyddodd i mi yn haf 2021 – ond yn gyntaf, rhywfaint o gefndir.

Darganfod cnwpfwsoglau Cymru

Mae cnwpfwsoglau’n griw o blanhigion sy’n fy nghyffroi i’n fawr. Maen nhw’n grŵp o blanhigion sydd wedi bod o gwmpas ar ryw ffurf neu’i gilydd ers y cyfnod Silwraidd (sef mwy na 430 miliwn o flynyddoedd yn ôl). Mae gennym ni bum rhywogaeth yma yn Eryri: Alpaidd, Cors, Mawr, Lleiaf a Chorn Carw. Roedd gennym ni un arall, y Cnwpfwsogl Bylchog Lycopodium annotinum, tan ddiwedd y 1830au, pan welodd William Wilson y rhywogaeth ddiwethaf uwchben Llyn y Cŵn yn uchel uwchben Cwm Idwal. Erbyn 1894, roedd J.E. Griffith wedi datgan bod y Cnwpfwsogl Bylchog wedi diflannu o Gymru yn ei ‘Flora of Anglesey and Carnarvonshire’. Rydw i wedi chwilio am y Cnwpfwsogl Bylchog nawr ers blynyddoedd, yn ofer – ond ni fyddaf yn rhoi’r gorau iddi.

Diwrnod da allan yn y mynyddoedd i mi yw ‘diwrnod pedwar cnwpfwsogl’. Bydd ‘diwrnod pum cnwpfwsogl’ yn mynd â fi heibio i lecyn neu ddau penodol iawn lle byddaf yn gweld Cnwpfwsogl y Gors Lycopodiella inundata hefyd, ac yn fy ngorfodi i lwybr hirach a chylch i gyrraedd y llecynnau i weld y pedwar arall.

Darganfod Cnwpfwsogl Troed yr Ysgyfarnog

Ac felly un diwrnod yn 2021, wrth i mi gerdded llwybr nad ydw i’n ei ddefnyddio’n aml, gwelais gnwpfwsogl wnaeth dynnu fy sylw i’n fawr. Roedd y cnwpfwsogl yma’n debyg i’r Cnwpfwsogl Corn Carw, ond roedd ei ffordd o dyfu’n rhyfeddol o dalsyth a’r mwyafrif o’i gonau’n unigol ar ben ei goesigau byr, yn hytrach nag mewn dau neu dri ar ddiwedd coesigau byr yn apig y coesynnau. Yng nghefn fy meddwl, fe gofiais i am rywogaeth arall o gnwpfwsogl y cadarnhawyd yn eithaf diweddar ei fod yn bresennol yn y DU. Felly, gan ddefnyddio Cod Ymddygiad Cymdeithas Fotanegol Prydain ac Iwerddon, fe wnes i gasglu sampl fechan a thynnu llawer iawn o ffotograffau.

Ar ôl dychwelyd adref y diwrnod hwnnw fe gysylltais â ffrind, David Hill, i weld beth oedd ei farn am yr darganfyddiad – roedd y ddau ohonom ychydig yn ddryslyd ac yn anhapus i ddatgan yr hyn yr oeddem yn meddwl y gallai fod. Doedd Cnwpfwsogl Troed yr Ysgyfarnog (Lycopodium lagopus) ddim wedi’i ddarganfod ymhellach i’r de na’r Alban yn y DU, ac fe’i ystyriwyd yn brin yno. Y dryswch i ni oedd bod L. lagopus ac L. clavatum yn perthyn yn agos iawn ac yn rhannu llawer o nodweddion.

Rhywogaeth newydd i Gymru

Mae gweld Cnwpfwsoglau Cymru yn gyffrous, ac mae dod o hyd i un newydd sbon yn WIRIONEDDOL gyffrous. Roeddwn i wedi rheoli fy nghyffro am ddod o hyd i’r ‘rhywbeth newydd’ yma ers amser maith. Roedd y sbesimenau wedi eistedd ar fy nesg am bron i ddwy flynedd cyn i Dr Rumsey lwyddo i’w gweld nhw. Felly, rydw i’n falch iawn o ddweud wrthych chi am hyn nawr.

Mae gennym ni chwe rhywogaeth o Gnwpfwsogl yng Nghymru eto, ond nid gyda’r un yr oedden ni’n credu y gallem ei hailddarganfod. Byddai eu gweld i gyd ar yr un pryd wrth fynd am dro yn siwrnai hir iawn, felly bydd ‘diwrnod pedwar cnwpfwsogl’ yn parhau i fod yn ddiwrnod da yn y mynyddoedd, mae ‘diwrnod pum cnwpfwsogl’ yn parhau i fod yn eithriadol, ac mae ‘diwrnod chwe chnwpfwsogl’, mae arnaf ofn , yn un hynod flinedig. Rhyw ddiwrnod, efallai y caf ‘ddiwrnod saith cnwpfwsogl’ – efallai bod y Cnwpfwsogl Bylchog yna wedi goroesi o hyd rhywle ym mynyddoedd Eryri.