Rydw i’n ddigon ffodus i fod wedi gweithio yn ein coedwigoedd glaw tymherus ni ers ymhell dros ddegawd bellach, ac er bod llawer o’n gwaith diweddar ni yma yn Plantlife wedi canolbwyntio ar ardaloedd coedwigoedd glaw Lloegr, drwy ein prosiect ‘LOST’ yn Ardal y Llynnoedd a’r prosiect ‘Building Resilience’ yn Ne Orllewin Lloegr, y ddau wedi’u cyllido gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol, rydw i wedi cael y cyfle i fynd allan i rai o’n coedwigoedd glaw ni yng Nghymru yn ystod yr wythnosau diwethaf ac wedi cael fy atgoffa pa mor arbennig ydyn nhw.

Does dim posib gwarantu llwyddiant ac roedd mwyafrif y trawsblaniadau yma wedi’u colli i wlithod. Cafwyd rhai llwyddiannau nodedig serch hynny, gyda’r ‘lob scrob’ Lobarina scrobiculata yma’n ffynnu ar sycamorwydden, a gorau oll gan mai dyma un o’r cennau llysiau’r ysgyfaint prinnach yng Nghymru. Mae gan yr ardal lle cafodd hwn ei drawsblannu gymunedau ysblennydd o gennau ar hen goed ynn, derw a sycamorwydd, yr arddangosfa orau o gennau llysiau’r ysgyfaint yng Nghymru mae’n debyg gyda digonedd o Lysiau’r Ysgyfaint y Coed Lobaria pulmonaria, Cen Memrwn Ricasolia amplissima, ‘Stictas Drewllyd’ Sticta fuliginosa a Sticta sylvatica a Chroen jeli glas Leptogium cyanescens. 

Mae hyn hefyd wedi fy atgoffa i o ba mor amrywiol yw ein coedwig law ni, yn yr un ffordd â nad oes unrhyw ddau wlybdir, aber neu fynydd yr un fath, nid oes unrhyw ddarn o goedwig law dymherus yr un fath. Maent i gyd yn amrywio yn ôl daeareg, topograffeg, agwedd, hinsawdd, hanes, rheolaeth ac ati; mae ein coedwig law dymherus ni yn Ne Orllewin Lloegr yn dra gwahanol i’r un yng Ngorllewin yr Alban, gyda Chymru rywle yn y canol. Mae ‘cefnforedd’ yn dylanwadu’n arbennig arnynt – i ba raddau mae agosrwydd at Fôr yr Iwerydd yn dylanwadu ar yr hinsawdd – ac yn fras maent yn sychach ac yn fwy heulog i’r de ac yn llawer gwlypach i’r gogledd.

Mae hyn yn y bôn yn golygu na fyddwch chi byth yn gweld yr un pethau ddwywaith ac mae oes o archwilio ar gael. Byddwn yn annog unrhyw un i estyn am lens llaw (nid yw’n hanfodol o bell ffordd, ond yn bendant mae’n helpu i werthfawrogi’r pethau bach) a mynd allan i archwilio.

Dyma rai o fy hoff goedwigoedd glaw i ar gyfer ymweld â nhw yng Nghymru:

• Hafod y Llan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol a choetiroedd Nant Gwynant, yn swatio o dan yr Wyddfa
• Coed Felinrhyd Coed Cadw a Llennyrch yn Nyffryn Ffestiniog
• Dolmelynllyn yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn y Ganllwyd, i’r gogledd o Ddolgellau
• Coed Garth Gell yr RSPB, ar y Fawddach i’r gorllewin o Ddolgellau
• Coed Crafnant Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru yn Nyffryn Artro
• Coed Cwm Cletwr Cyfoeth Naturiol Cymru, i’r de o Fachynlleth

Y warden wedi dod o hyd i Gap Cwyr Gwinau

Chris Jones yw warden GNG Cynffig. Mae hefyd yn gofnodwr ffyngau angerddol. Yn 2022 gwnaeth ddarganfyddiad pwysig… Cap Cwyr Gwinau, Hygrocybe spadicea! “Arlliw hyfryd o frown gyda thagellau melyn a dim ond unwaith mewn 20 mlynedd o chwilio am gapiau cwyr ydw i wedi ei weld e, roedd wir yn ddiwrnod lwcus!”

Dyma Chris i ddisgrifio sut daeth o hyd i’r darganfyddiad:

“Mae Gwarchodfa Natur Genedlaethol Cynffig yn lle hudolus i mi. Mae’n 1339 o erwau o ryfeddodau a harddwch twyni tywod, ac ar rai dyddiau mae rhywogaeth newydd yn sypreis rownd y gornel.”

“Mae gen i obsesiwn gyda ffyngau, rydw i wrth fy modd â’r holl ddanteithion mycolegol ond fy ffefrynnau i o bell ffordd yw’r ffyngau glaswelltir lliwgar, y capiau cwyr. Mae tua 23 yn galw Cynffig yn gartref iddyn nhw.”

“Fe ddaethon ni o hyd i’r Cap Cwyr Gwinau ar y diwrnod y penderfynodd y gwirfoddolwyr wneud arolwg o Gap Cwyr y Twyni Hygrocybe conicoides ar y twyni blaen – mae’r cap cwyr yma’n eithaf cyffredin mewn twyni tywod. Mae’n amrywiol iawn ei liw, o goch dwfn i orennau a melyn. Wrth i ni siarad a cherdded, o gornel fy llygad, fe wnes i ei weld e! Lliw digamsyniol y Cap Cwyr Gwinau.”

Ffyngau Capiau Cwyr

Mae capiau cwyr yn cael eu henw oddi wrth eu capiau sgleiniog, cwyraidd ac yn aml, lliwgar. Gallant edrych fel smotiau o gwyr coch, oren, gwyrdd neu felyn yn y tyweirch. Yma yng Nghymru, mae gennym ni rai rhywogaethau prydferth fel y Cap Cwyr Pinc neu Falerina Porpolomopsis calyptriformis, a’r Cap Cwyr Coch Hygrocybe coccinea. Mewn gwirionedd, er gwaethaf ein maint bach, mae Cymru yn gartref i fwy na hanner y rhywogaethau o gapiau cwyr a geir ym Mhrydain.

Ffyngau Capiau Cwyr

Mae capiau cwyr yn cael eu henw oddi wrth eu capiau sgleiniog, cwyraidd ac yn aml, lliwgar. Gallant edrych fel smotiau o gwyr coch, oren, gwyrdd neu felyn yn y tyweirch. Yma yng Nghymru, mae gennym ni rai rhywogaethau prydferth fel y Cap Cwyr Pinc neu Falerina Porpolomopsis calyptriformis, a’r Cap Cwyr Coch Hygrocybe coccinea. Mewn gwirionedd, er gwaethaf ein maint bach, mae Cymru yn gartref i fwy na hanner y rhywogaethau o gapiau cwyr a geir ym Mhrydain.

Pwysigrwydd Glaswelltiroedd Cymru

A ninnau’n wlad o laswellt, yma yng Nghymru rydyn ni’n gweld porfeydd parhaol a thir pori garw o’n cwmpas ni ym mhob man. Mae’r rhan fwyaf o’r rhain yn cael eu rheoli’n ddwys ar gyfer defaid a gwartheg. Fodd bynnag, gall glaswelltir sy’n cael ei ffermio’n llai dwys gynnig cynefin pwysig iawn i ffyngau’r glaswelltir. Mae hyn yn cynnwys capiau cwyr, ond hefyd grwpiau pwysig eraill. Mae’n rhaid mai un o’r enghreifftiau mwyaf trawiadol yw’r Cwrel Fioled Clavaria zollingeri.

Nid dim ond ein glaswelltiroedd fferm ni sy’n dda i ffyngau, chwaith. Fe all cynefinoedd eraill fel hen lawntiau, mynwentydd a glaswelltir mewn parciau a gerddi fod yn hynod o bwysig. Ac wrth gwrs, glaswelltiroedd twyni tywod hefyd, yn union fel Cynffig. Y cyfan sydd angen ei wneud yw eu rheoli’n sensitif.

Heriau a wynebir gan Ffyngau’r Glaswelltir

Rydyn ni’n gwybod bod llawer o ffyngau’r glaswelltir yn prinhau ac o dan fygythiad. Dydyn nhw ddim wedi’u cofnodi’n ddigonol, felly gall eu cynefin gael ei ddinistrio oherwydd diffyg gwybodaeth. Mae capiau cwyr hefyd yn sensitif iawn i newidiadau yn eu hamgylchedd. Dydi rhai ddim yn gallu goddef yr aredig, yr ailhadu a’r gwrteithio rheolaidd ar ffermydd dwys. O ganlyniad, mae rhai rhywogaethau, fel y Cap Cwyr Gwinau Hygrocybe spadicea yn brin iawn erbyn hyn.

Rydyn ni’n dal i ddysgu am y ffyngau hardd yma. Does gennym ni ddim digon o arbenigwyr ffyngau (mycolegwyr) yng Nghymru. Mae gennym ni hefyd lawer o gwestiynau heb eu hateb am eu dosbarthiad, eu hecoleg a’u hanghenion cadwraeth.

Fodd bynnag, mae gennym ni hefyd rai llefydd anhygoel ar gyfer bywyd gwyllt, llefydd rydyn ni eisoes yn gwybod eu bod yn bwysig i ffyngau’r glaswelltir. Mae GNG Cynffig yn un o’r rhain. Mae Cynffig yn Ardal Planhigion Bwysig (IPA) ac mae Plantlife wedi bod yn ymwneud â’i rheolaeth ers blynyddoedd lawer. Yn fwyaf diweddar mae hyn wedi bod drwy ein prosiect Cysylltiadau Gwyrdd ni ym Mhen-y-bont ar Ogwr.

Mae glaswelltiroedd capiau cwyr yn rhan bwysig o waith Plantlife Cymru. Rydyn ni’n ceisio deall mwy am eu dosbarthiad a’u rheolaeth. Hoffem hefyd eu gweld yn cael eu hamddiffyn yn well rhag difrod damweiniol a bwriadol.

Cymryd Rhan 

Hoffech chi gymryd rhan mewn cofnodi capiau cwyr? Fe allwch chi lawrlwytho ap arolygu safle sy’n ein helpu ni i ddod o hyd i lefydd newydd, pwysig ar gyfer ffyngau’r glaswelltir. Does dim angen i chi allu adnabod rhywogaethau – dim ond eu lliwiau!  

Lawrlwythwch ap Survey123 am ddim ar eich ffôn clyfar neu dabled:

Google Play (Android)

Apple Store (iOS)

Defnyddiwch y ddolen yma ar eich dyfais glyfar: https://arcg.is/PLT5X  

Dewiswch ‘Open in the Survey123 field app’ ac wedyn ‘Continue without signing in’. Bydd neges yn ymddangos yn gofyn am fynediad i gamera a storfa eich ffôn – cliciwch Yes / Allow  

Rydych chi’n barod i fynd!

Os oes gennych chi ymholiadau am gapiau cwyr yng Nghymru, gallwch gysylltu â ni ar cymru@plantlife.org.uk

Beth sy’n newydd yng ngwaith amaethyddol Plantlife 

Mae llawer o’n tirweddau ucheldirol ac iseldirol ni yng Nghymru yn cael eu rheoli gan gaeau gwyrdd. A dweud y gwir, mae 83% o’n tirwedd amaethyddol ni’n cael ei reoli fel glaswelltir parhaol neu ar gyfer pori garw. Bydd ein cynlluniau amaeth-amgylcheddol yn y dyfodol yn rhan hanfodol o baratoi’r ffordd ar gyfer adfer y tirweddau hyn. O ganlyniad, mae Plantlife wedi bod yn gweithio’n galed ar ein hymateb i Fil Amaethyddol Cymru a Chynigion y Cynllun Ffermio Cynaliadwy ar gyfer 2025. 

Yr heriau a wynebir gan Laswelltiroedd Parhaol yng Nghymru

Mae glaswelltiroedd parhaol (y rhai nad ydynt yn cael eu haredig na’u hailhadu’n rheolaidd) yn cael eu hanwybyddu yn aml wrth liniaru newid yn yr hinsawdd. Fodd bynnag, maent yn ateb allweddol sy’n seiliedig ar natur i’r heriau sy’n ein hwynebu ni. Un rheswm pam eu bod yn cael eu hanwybyddu cymaint yw diffyg gwybodaeth gyfunol am garbon pridd glaswelltir. Maen nhw hefyd yn cael eu gwthio i’r ochr gan bwyslais ar blannu coed ac adfer mawndiroedd mewn polisi. Mae rheoli glaswelltir parhaol yn effeithiol wrth wraidd cynhyrchiant da byw yng Nghymru a’r economi ffermio ehangach. Mae angen iddo fod wrth galon mynd i’r afael â’r argyfwng hinsawdd a bioamrywiaeth hefyd. 

Manteision glaswelltiroedd parhaol

Mae glaswelltiroedd yn gynefinoedd anhygoel, sy’n gallu dal a storio carbon, a gwella bioamrywiaeth. Maen nhw’n darparu amddiffynfeydd naturiol rhag llifogydd, yn gwella ein hiechyd a’n lles, ac yn cloi llygryddion. Yn bwysig iawn hefyd, maen nhw’n cynnal rhan unigryw o dreftadaeth ddiwylliannol Cymru. 

Gwaith Plantlife mewn glaswelltiroedd parhaol yng Nghymru

Yn Plantlife, byddem yn hoffi gweld mwy o gydnabyddiaeth i’r manteision niferus y gall y glaswelltiroedd hyn eu darparu. Rydyn ni’n gofyn i’r Llywodraeth gefnogi ffermwyr a rheolwyr tir i addasu eu harferion ffermio. Hefyd, i’r llywodraeth gynorthwyo ffermydd i adfer a chynnal glaswelltiroedd llawn rhywogaethau. Yn anffodus, yn y gorffennol, mae adfer glaswelltiroedd wedi arwain at gyfraddau talu is o gymharu, er enghraifft, â chymorth i ffermydd âr. Mae angen i’r cynllun newydd fod yn economaidd hyfyw er mwyn i bob ffermwr ymuno ag ef. Bydd yn bwysig bod cyngor da ar gael i ffermwyr a rheolwyr tir i gael mynediad at y cynlluniau hyn, eu defnyddio a’u rheoli. 

Gweithio gyda ffermwyr lleol o amgylch gwarchodfa natur Cae Blaen-dyffryn 

Yn ogystal â rhoi pwysau ar Lywodraeth Cymru i wneud y gorau y gall dros ein hamgylchedd ffermio, rydyn ni hefyd yn gweithio tuag at adfer glaswelltiroedd amaethyddol ein hunain. 

Mae Hywel Morgan wedi ymuno â thîm Plantlife Cymru yn ddiweddar fel ein Cynghorydd Amaethyddol. Bydd yn gweithio yn y dirwedd o amgylch ein gwarchodfa natur yng Nghae Blaen-dyffryn, ger Llanbedr Pont Steffan. Mae’n siarad â ffermwyr lleol ac yn ceisio deall beth yw’r camau gweithredu mwyaf buddiol a chynaliadwy ar gyfer cadwraeth glaswelltir. 

Rydyn ni’n gobeithio, dros amser, y gallwn ni weithio llawer mwy gyda’r gymuned ffermio yma. Bydd Plantlife yn chwilio am arian ar gyfer adfer glaswelltiroedd yn seiliedig ar y cyfleoedd rydyn ni’n dod ar eu traws. Mae Hywel yn cyfrannu gwybodaeth bersonol am ffermio a bydd yn cael gwybodaeth leol drwy siarad â’r gymuned ffermio. Bydd hyn yn ein helpu ni i eiriol dros atebion adfer glaswelltiroedd sydd â’r siawns orau o lwyddo.

Dilynwch ein blog ni a chofrestru ar gyfer ein cylchlythyr; efallai y bydd Hywel yn rhannu gwybodaeth am yr hyn mae wedi’i ddysgu o siarad â’r gymuned ffermio leol.