Skip to main content

Mae’r amser hwnnw o’r flwyddyn wedi cyrraedd eto! Mae’n ganol haf ac rydyn ni eisoes wedi gweld olyniaeth drawiadol o blanhigion gwyllt yn blodeuo yn ystod y misoedd diwethaf. Nawr ein bod ni wedi ffarwelio â blodau’r gwynt a’r ddraenen wen yn dechrau pylu, rydyn ni’n croesawu toreth y tegeirianau.

Mae ein gwarchodfeydd ni yng Nghymru yn gartref i amrywiaeth enfawr o flodau gwyllt, ond mae’r ddwy yn enwog yn genedlaethol am eu poblogaethau o degeirianau llydanwyrdd.

Mae tegeirianau llydanwyrdd yn blanhigion cain, hardd, gydag un pigyn blodeuog yn cynnwys llawer o flodau gwyrdd golau, hufennog. Mae pob blodyn yn debyg i wyfyn bach (neu löyn byw) yn hedfan, gyda’i adenydd yn ymestyn allan. Maen nhw’n bersawrus ac i’w gweld yn tyfu mewn ystod amrywiol o gynefinoedd, o rostiroedd a chorsydd i goetiroedd, ond yn fwyaf cyffredin maent i’w gweld mewn glaswelltiroedd a dolydd heb eu haflonyddu.

Y gwahaniaeth rhwng y y Tegeirian Llydanwyrdd Mwyaf a’r Tegeirian Llydanwyrdd Lleiaf

Butterfly orchid differences

Mae dwy rywogaeth, y Tegeirian Llydanwyrdd Mwyaf Platanthera chlorantha a’r Tegeirian Llydanwyrdd Lleiaf Platanthera bifolia. Mae angen llygad arbenigwr i ddweud y gwahaniaeth rhyngddynt, sy’n ddim mwy na’r ongl rhwng organau cario paill (pollinia) y planhigyn.

Mae’r ddwy rywogaeth yn cael eu peillio gan wyfynod. Yn ystod y nos, yr arwydd cyntaf y bydd gwyfyn yn sylwi arno yw persawr y tegeirian – unwaith y bydd yn nes bydd y blodau gwelw yn sefyll allan yn erbyn y tywyllwch.

Tegeirianau’r DU mewn helynt

Yn anffodus, mae’r ddwy rywogaeth yma’n prinhau’n ddramatig yn genedlaethol. Tegeirian Llydanwyrdd Mwyaf sy’n gwneud orau o’r ddwy rywogaeth, ond mae’n parhau i gael ei ddosbarthu fel Dan Fygythiad Agos yn y DU. Mae’r Tegeirian Llydanwyrdd Lleiaf wedi’i asesu’n Fregus ar Restr Goch Planhigion Fasgwlaidd y DU ac mae wedi diflannu o dros hanner ei amrediad blaenorol yn ystod y 50 mlynedd diwethaf.

Mae’r dirywiad ar draws y ddwy rywogaeth oherwydd newidiadau mewn rheolaeth ar laswelltir amaethyddol – mae angen rheolaeth gyson ar y rhywogaethau hyn dros gyfnod hir i ffynnu. Gallai newid niweidiol mewn defnydd tir gynnwys gormod (neu rhy ychydig) o bori, draenio caeau, a hyd yn oed ychwanegu gwrtaith cemegol. Mae’r tegeirianau’n dibynnu ar ffwng pridd i oroesi, a gall cemegau amaethyddol ladd y rhwydwaith cynnal bywyd anweledig yma.

Diolch byth, gan fod eu cynefinoedd yn ddiogel ac yn cael eu gwarchod yn ein gwarchodfeydd ni, mae’r rhywogaethau yma’n parhau i ffynnu.   I fod yn sicr o hyn, bob blwyddyn rydyn ni’n cymryd rhan yn y cyfrif Tegeirianau Llydanwyrdd i fonitro sut mae ein poblogaethau ni o’r planhigion hardd yma’n gwneud.

Canlyniadau Cyfrif y Tegeirianau Llydanwyrdd 2023

Pam rydyn ni’n cyfrif ein Tegeirianau Llydanwyrdd?

Mae monitro sut maen nhw’n gwneud yn rhan bwysig o ddeall ein gwarchodfeydd ni, a gwneud dewisiadau rheoli da. Mae ein dwy warchodfa natur ni yng Nghymru yn Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA), ac mae’r ddwy yn rhestru’r Tegeirianau Llydanwyrdd fel nodwedd hysbysu – felly mae dyletswydd gyfreithiol i sicrhau bod y poblogaethau’n parhau mewn cyflwr da.

Volunteers counting orchids at Caeau Tan y Bwlch nature reserve

Rydyn ni eisiau gallu dangos bod y ffordd rydyn ni’n rheoli tir o fudd iddyn nhw, a gall cyfrif nifer y tegeirianau bob blwyddyn, a chasglu gwybodaeth ategol am y cynefinoedd, ein helpu ni i addasu ein rheolaeth ar y safleoedd pan fydd angen. Mae hyn yn ein galluogi ni i roi’r cyfle gorau posibl i’r tegeirianau wrth symud ymlaen.

Beth ydi’r Mwsogl yma: Cynghorion Adnabod i Ddechreuwyr

Beth ydi’r Mwsogl yma: Cynghorion Adnabod i Ddechreuwyr

Yn 2022 wynebodd Lizzie Wilberforce yr her o geisio dysgu adnabod rhai o rywogaethau mwyaf cyffredin Prydain o fwsoglau a llysiau’r afu, ger ei chartref yng ngorllewin llaith a mwsoglyd Cymru.

How to Identify Waxcap Fungi
A red fungi growing in grass

How to Identify Waxcap Fungi

Grasslands like meadows and parks are not just home to wildflowers, they are also an important habitat for waxcap fungi.

Lichen Hunting in the Welsh Marches
A stick covered in lichen

Lichen Hunting in the Welsh Marches

Ever wondered why we need to go out and count rare plants? Meg Griffiths reflects on a summer of lichen hunting for the Natur am Byth! Project.