Skip to main content

Read in: EnglishCymraeg

A stick covered in lichen

Meg Griffiths

Canfod Cennau ar y Gororau yng Nghymru

Wedi meddwl erioed pam fod angen i ni fynd allan i gyfrif planhigion prin?

Meg Griffiths o dîm Plantlife Cymru sy’n adlewyrchu ar haf o ganfod cennau a chasglu data ar gyfer Prosiect Natur am Byth!

Mae Natur am Byth! yn bartneriaeth traws-dacsa, sy’n golygu bod llawer o wahanol sefydliadau’n cydweithio i achub amrywiaeth o rywogaethau – o bryfed a phlanhigion i adar. Mae hyn yn bwysig oherwydd pan fydd unrhyw rywogaeth yn cael ei cholli o ecosystem, mae’n gallu gwneud yr ecosystem gyfan yn wannach ac yn llai abl i ymdopi â newid, dim ots pa fath o rywogaeth ydyw.

Un elfen y mae rhaglen Natur am Byth yn canolbwyntio arni yw rhyfeddodau bach Gororau Cymru. Mae gan yr ardal yma amrywiaeth gyfoethog o fwsoglau a llysiau’r afu, cennau, ffyngau a phryfed. Mae gan y rhywogaethau hyn i gyd un peth yn gyffredin: yn gyffredinol maen nhw’n eithaf bach. Dydi llawer o bobl ddim yn edrych yn ddigon manwl i’w gweld nhw – a dyna beth rydyn ni eisiau ei newid.

Pam mae’n bwysig dod o hyd i gennau prin a’u cofnodi

Ond cyn i ni allu dechrau gwarchod rhywogaethau prin, mae angen i ni wybod beth yw ein sefyllfa bresennol ni. Mae ‘monitro sylfaen’ yn rhoi darlun i ni o sut gyflwr sydd i’n rhywogaethau targed, a’r safleoedd lle maen nhw’n bodoli – fe allwn ni wedyn ddefnyddio’r data yma i gynllunio sut byddwn ni’n rheoli’r ardaloedd hynny ar gyfer byd natur. Fe allwn ni hefyd dracio sut mae’r rhywogaethau hyn yn adfer yn y dyfodol.

A bushy brown lichen

Felly, fe wnes i fynd allan i safleoedd hardd iawn yng Nghanolbarth Cymru i ganfod rhai o rywogaethau targed y prosiect o gennau. Dyma beth wnes i ei ganfod:

  • Y cen Bryoria fuscecens brown trwchus, oedd yn hongian i lawr mewn clystyrau blewog
  • Y cen Smotyn Pwyllog sydd ond â chofnodion o 6 choeden yn Nghymru
  • Y cen Smotyn Tân Geraniwm sydd â chyrff ffrwytho oren llachar bach iawn wedi’u gosod yng nghanol crwst o ronynnau gwyrdd pistachio
A cow looking at a notebook
Lichen on a tree
Lichen on bark
A tiny curled fern growing through moss
A river running through a woodland

Mae rhywbeth cwbl swreal am edrych ar organeb fechan a gwybod ei bod yn un o’r esiamplau olaf sydd ar ôl o rywogaeth oedd unwaith yn gyffredin.”

Yr hyn wnes i ei ddarganfod yn ystod diwrnod o ganfod cennau:

Fe all canfod cennau fod fel chwilio am nodwydd mewn tas wair – ond bod y nodwydd mor fach â blaen pin, a choetir ydi’r das wair.

Fe fues i mewn glaw trwm, ar goll yn chwilio am goed, fe fu’n rhaid i mi hel gwartheg oedd yn ceisio bwyta fy llyfr nodiadau i ffwrdd, ac fe wnes i dreulio llawer rhy hir yn syllu drwy fy lens llaw yn edrych ar bob twll a chornel am rai o’r rhyfeddodau bach yma.

Ar adegau roeddwn i’n teimlo fy mod i’n byw yn y deyrnas fechan honno. Roeddwn i’n dod ar draws pryfed ac yn dychryn am fy mywyd wrth feddwl eu bod nhw’n enfawr, ond fe fyddwn i’n tynnu fy llygad oddi wrth y lens llaw ac yn synnu wedyn at gymhlethdod aruthrol y byd enfawr rydyn ni’n byw ynddo.

An old oak tree in a woodlands

Mae wedi bod yn bleser gweithio i gasglu’r data y mae posib eu defnyddio i ddangos bod prosiect Natur am Byth yn cael effaith gadarnhaol ac yn cefnogi’r rhywogaethau yma.

Nid yn unig y mae gan y prosiect y potensial i gefnogi’r cennau prin yma i adfer, ond hefyd mae ganddo’r potensial i newid canfyddiadau – gan chwyddo’r bydoedd cudd rydyn ni’n eu hanwybyddu’n ddyddiol ac arddangos y rhyfeddodau bach prin ac arbennig sy’n byw ynddyn nhw.

Cofiwch sicrhau newyddion a diweddariadau gan Natur am Byth

Dilynwch Plantlife Cymru ar XEwch i dudalen y prosiect
Beth ydi’r Mwsogl yma: Cynghorion Adnabod i Ddechreuwyr

Beth ydi’r Mwsogl yma: Cynghorion Adnabod i Ddechreuwyr

Yn 2022 wynebodd Lizzie Wilberforce yr her o geisio dysgu adnabod rhai o rywogaethau mwyaf cyffredin Prydain o fwsoglau a llysiau’r afu, ger ei chartref yng ngorllewin llaith a mwsoglyd Cymru.

Darllen mwy
How to Identify Waxcap Fungi
A red fungi growing in grass

How to Identify Waxcap Fungi

Grasslands like meadows and parks are not just home to wildflowers, they are also an important habitat for waxcap fungi.

Darllen mwy
Why I’m Now Farming for Nature

Why I’m Now Farming for Nature

Hywel Morgan, Plantlife’s Agricultural Advisor, explains how and why he made the switch to sustainable farming on his 230-acre farm in Wales.

Darllen mwy

Partneriaeth Natur am Byth yw prosiect Adfer Gwyrdd blaenllaw Cymru. Mae’n uno naw elusen amgylcheddol gyda Chyfoeth Naturiol Cymru (CNC) i gyflwyno rhaglen treftadaeth naturiol ac allgymorth fwyaf y wlad i achub rhywogaethau rhag difodiant ac ailgysylltu pobl â byd natur. Diolch i chwaraewyr y Loteri Genedlaethol dyfarnwyd mwy na £4.1m o’r Gronfa Dreftadaeth i’r bartneriaeth ym mis Mehefin 2023. Mae CNC wedi cyfrannu £1.7m ac mae partneriaid Natur am Byth wedi sicrhau £1.4m pellach gan Lywodraeth Cymru, Cyngor Celfyddydau Cymru a nifer o ymddiriedolaethau elusennol, sefydliadau a chyfranwyr corfforaethol. Mae’r rhain yn cynnwys rhoddion gan Sefydliad Esmée Fairbairn, a chefnogaeth sylweddol gan Gynllun Cymunedau Treth Gwarediadau Tirlenwi Llywodraeth Cymru sy’n cael ei weinyddu gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru (WCVA).