Come and be part of a global voice for wild plants and fungi
This autumn, help us find the Britain’s most colourful and important fungi – waxcaps.
Plantlife’s Big Give Christmas Challenge 28 Nov- 5 Dec, make a positive impact in protecting remarkable lichens.
Go the extra mile and run wild for Plantlife
Become a Plantlife member today and together we will rebuild a world rich in plants and fungi
Read in: EnglishCymraeg
Meg Griffiths
Mae Plantlife yn adeiladu ymwybyddiaeth o’r bygythiadau y mae rhywogaethau ymledol yn eu cyflwyno i’n planhigion a’n hanifeiliaid brodorol.
Rydyn ni’n mynd yn ôl at y sylfeini – gan esbonio beth sy’n gwneud rhywogaeth o blanhigyn ymledol, a pham maen nhw’n dod mor broblemus yng Nghymru ac yn fyd-eang.
Mae Rhywogaethau Estron yn rhywogaethau sydd, oherwydd gweithgarwch dyn, wedi cael eu cyflwyno mewn llefydd y tu hwnt i’w hamrediad brodorol. Mae rhwystrau ffisegol fel cadwyni o fynyddoedd, cefnforoedd, afonydd ac anialwch yn golygu bod llawer o ecosystemau wedi esblygu ar wahân, gan greu grwpiau penodol o rywogaethau sy’n nodweddiadol i rai llefydd.
Fodd bynnag, mae gweithgarwch dyn, fel masnachu rhyngwladol a thwristiaeth, bellach yn golygu bod rhywogaethau’n cael eu symud ar draws y rhwystrau daearyddol hyn (naill ai’n fwriadol neu fel arall). Mae hyn yn symud rhywogaethau o’r mannau lle maen nhw wedi esblygu i lefydd lle nad ydyn nhw wedi bod erioed o’r blaen.
Oherwydd bod rhywogaethau estron wedi esblygu mewn mannau eraill, nid yw’r amgylcheddau newydd maen nhw’n mynd iddynt wedi datblygu ffyrdd o reoli eu hymddygiad eto.
Ni fydd rhai rhywogaethau estron yn gallu goroesi yn ein hinsawdd ni. Bydd eraill yn integreiddio â’n cynefinoedd heb eu niweidio (gelwir y rhain yn rhywogaethau ‘naturioli’). Ond mae rhai rhywogaethau’n gallu ffynnu a rheoli. Yr enw ar y rhywogaethau hyn yw Rhywogaethau Estron Ymledol (INNS) ac maen nhw’n achosi problem ddifrifol nid yn unig i’n hecosystemau ni, ond i’n cymunedau a’n heconomïau.
Rydyn ni mewn argyfwng natur. Mae un o bob pump o rywogaethau o blanhigion fasgwlaidd y DU yn wynebu bygythiad o ddifodiant bellach, ac mae cyflwyno INNS yn cael ei gydnabod fel yr ail fygythiad mwyaf i fioamrywiaeth ar ôl colli cynefinoedd. Ond sut mae’r rhywogaethau hyn yn gallu achosi cymaint o ddifrod?
Mae’r holl ffactorau hyn yn golygu bod INNS yn dechrau boddi llawer o’n hecosystemau brodorol. Mae hyn yn lleihau amrywiaeth y rhywogaethau sy’n bresennol, sy’n tanseilio gwytnwch ein cynefinoedd ni. Pan fydd ein hecosystemau yn agored i niwed, mae ein heconomi yn ansefydlog. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru bellach yn amcangyfrif bod INNS ar hyn o bryd yn costio o leiaf £125 miliwn y flwyddyn i economi Cymru. Edrychwch isod ar rai o’r INNS mwyaf dinistriol yng Nghymru i gadw llygad amdanynt, ynghyd â rhywfaint o wybodaeth am sut maent yn achosi cymaint o ddifrod.
Rhododendronsy’n cyflwyno’r bygythiad unigol mwyaf i’n hecosystemau coedwigoedd glaw tymherus erbyn hyn. Mae hon yn broblem yn Eryri yn arbennig, lle mae’n cael y gorau ar ein planhigion brodorol wrth gystadlu am faethynnau a golau, gan gysgodi llawr y goedwig a chreu parthau marw ecolegol. Mae hefyd yn gartref i organeb tebyg i ffwng sy’n achosi clefyd o’r enw Ffytoffthora. Mae hwn yn achosi marwolaeth miloedd o goed Llarwydd yng Nghymru bob blwyddyn a gall hefyd heintio rhywogaethau eraill, fel Derw, Castanwydd Pêr a Llus.
Yn olygfa gyfarwydd bellach ar hyd glannau afonydd, mae’r Ffromlys Chwarennog Impatiens glandulifera llysieuol blynyddol wedi dod yn rhywogaeth ddifrifol o broblemus. Mae bod yn blanhigyn blynyddol yn golygu bod y planhigyn yn marw yn y gaeaf, gan adael glannau afonydd yn noeth ac yn agored i erydiad pridd. Yn yr haf mae ei dyfiant cyflym yn tagu rhywogaethau eraill ar lan yr afon. Hefyd mae gan y Ffromlys Chwarennog y gallu nodedig i saethu ei hadau aeddfed allan o godennau hadau aeddfed hyd at bellter o 7m, gan alluogi iddo sefydlu’n gyflym mewn mannau agored.
Er nad yw wedi’i dosbarthu’n swyddogol fel rhywogaeth ymledol oherwydd ei defnydd mewn planhigfeydd coedwigaeth, mae gan Sbriwsen Sitca holl nodweddion INNS. Mae’n tyfu’n eithriadol gyflym yn ein hinsawdd ni ac nid yw’n cefnogi ein rhywogaethau brodorol. Mae hefyd yn cynhyrchu niferoedd enfawr o hadau a all wasgaru’n bell iawn ar y gwynt. Mae’r hadau o blanhigfeydd Sitca bellach yn ymledu i gynefinoedd blaenoriaeth, gan newid eu hecoleg. Pan fydd hadau Sitca yn egino mewn corsydd, mae eu gwreiddiau’n cymryd gormod o ddŵr, gan achosi i’r gors sychu. Maen nhw hefyd yn cysgodi’r planhigion prin ac arbenigol sy’n bresennol.
Corchwyn Seland Newydd Wedi’i gweld gyntaf yn y DU yn y 1970au, mae’r rhywogaeth ddŵr yma wedi lledaenu’n gyflym ar draws llawer o ddyfrffyrdd de Lloegr a Chymru. Y rheswm y tu ôl i’r gwasgaru cyflym yma ydi atgenhedlu llystyfiannol – gall hyd yn oed darn bach o goesyn sydd wedi torri oddi ar y fam blanhigyn fwrw gwreiddiau a ffurfio planhigyn cwbl newydd. Mae’r coesynnau byr yn torri i ffwrdd yn hawdd ac yn arnofio, felly mae’r rhain yn gadael i’r planhigyn sefydlu mewn ardaloedd newydd, ac mae’n hawdd eu cludo rhwng pyllau ar dda byw, cŵn, dillad a hyd yn oed adar dŵr. Unwaith y bydd wedi sefydlu, mae’r planhigyn yn ffurfio matiau trwchus, gan gysgodi’r dŵr oddi tano a lleihau’r ocsigen ynddo.
Yn 2022 wynebodd Lizzie Wilberforce yr her o geisio dysgu adnabod rhai o rywogaethau mwyaf cyffredin Prydain o fwsoglau a llysiau’r afu, ger ei chartref yng ngorllewin llaith a mwsoglyd Cymru.
Grasslands like meadows and parks are not just home to wildflowers, they are also an important habitat for waxcap fungi.
Ever wondered why we need to go out and count rare plants? Meg Griffiths reflects on a summer of lichen hunting for the Natur am Byth! Project.
Byddwn yn anfon diweddariadau atoch chi ar e-bost am ein gwaith, newyddion, ymgyrchoedd, apeliadau a ffyrdd o gymryd rhan. Ni fyddwn yn rhannu eich manylion byth a gallwch optio allan ar unrhyw adeg. Darllenwch ein Hysbysiad Preifatrwydd.