Rydw i wedi ymuno â thîm Plantlife yn ddiweddar, gyda’r prosiect Glaswelltiroedd Gwydn, ar adeg pan mae ffyngau’r glaswelltir yn eu hanterth.

Mae Chris a minnau wedi ffermio ein darn bach ni o fynyddoedd y Cambrian sy’n wynebu tua’r gorllewin am y 22 mlynedd diwethaf. Yn ystod y cyfnod hwnnw, rydyn ni wedi gweld amrywiaeth y planhigion yn gwella’n araf bach, ac mae hyn wedi ymestyn i gynnwys y ffyngau rhyfeddol sydd yn ein glaswelltir ni.

Mae ein tir ni’n frithwaith o graig, cors, glaswelltir gwlyb a sych, gydag ychydig o dir pori wedi’i wella fel ein bod ni’n gallu sicrhau ein bod ni’n cynhyrchu ein gwartheg Duon Cymreig ar laswellt yn unig (heb unrhyw borthiant wedi’i brynu i mewn) – gan leihau ein heffaith amgylcheddol. Mae cynnal glaswelltir cyfoethog ei rywogaethau yn sicrhau buddiannau i gyflwr y pridd a gwydnwch amgylcheddol cyffredinol uwchben ac o dan ddaear, sy’n ehangu i’r amgylchedd ehangach – gan annog pryfed ac adar a diogelu ansawdd dŵr hyd yn oed.

Beth all ffyngau ei ddweud wrthym?

Mae ffyngau’n arbennig o sensitif i niwed i’r pridd oherwydd eu cylch bywyd tanddaearol yn bennaf, felly mewn glaswelltir heb fawr ddim tarfu a heb fewnbynnau artiffisial maen nhw’n ffynnu. Gall hwn fod yn laswelltir gydag amrywiaeth dda o rywogaethau o flodau gwyllt a glaswelltau, ond mae’n bwysig nodi bod llawer o laswelltiroedd capiau cwyr eithriadol yn eithaf di-nod yn fotanegol.

Yr hyn sy’n cysylltu glaswelltiroedd capiau cwyr â rhai llawn blodau yw eu bod wedi dirywio’n aruthrol ledled y DU drwy newidiadau mewn arferion amaethyddol a datblygiadau trefol. Mae’r glaswelltiroedd hyn yn amlswyddogaethol a gallent fod â lle pwysig o ran lliniaru newid yn yr hinsawdd drwy ddal a storio carbon, gwydnwch yn erbyn sychder a llifogydd, gwella ansawdd dŵr a lles yr amgylchedd a phobl.

Ydi ffyngau’n newid ffermio?

Mae cael o leiaf rhywfaint o laswelltir llawn rhywogaethau ar fferm yn bwysig i helpu i adfer cydbwysedd o fewn y system. Yn syml, mae’n darparu lloches i bryfed buddiol a ffynhonnell o fwyd i adar, sydd wedyn yn ysglyfaethu ar blâu, yn cryfhau’r ecosystem. Hefyd, yn union

fel ni, bydd da byw sy’n pori yn gwerthfawrogi deiet amrywiol ac fel gyda ni, mae’n helpu i wella iechyd y perfedd. Nid yw’r ffyngau’n peri unrhyw risg i dda byw ac maent yn tueddu i beidio â’u bwyta.

Nid oes angen i effaith ariannol cynnal rhywfaint o laswelltir sy’n amrywio o ran rhywogaethau ac sy’n gyfeillgar i ffyngau ar fferm fod yn broblem. Nid yw llethrau serthach ac ardaloedd tlotach o dir fferm yn economaidd i’w cynnal fel glaswelltiroedd hynod gynhyrchiol, felly mae posib sicrhau cynnydd net drwy ddychwelyd yr ardaloedd hyn i fod yn laswelltiroedd cyfoethog eu rhywogaethau, sy’n darparu mannau pori gwydn ar adegau anodd o’r flwyddyn.

Os ydych chi eisiau gwella’r cymunedau ffyngaidd ar eich fferm, dyma rai camau syml i’w rhoi ar waith:

• Mae glaswelltir wedi’i bori neu ei dorri’n fyr yn annog y ffyngau i ffrwytho

• Dim tarfu ar bridd, yn enwedig aredig, gan ei fod yn torri’r rhwydwaith tanddaearol

• Dim gwrteithiau artiffisial, mae gormod o faethynnau yn y pridd yn atal swyddogaeth y ffyngau

• Dim chwistrellau, gan fod chwynladdwyr (hyd yn oed y rhai wedi’u targedu) yn niweidio’r ffyngau yn ogystal â’r chwyn

• Gall defnyddio calch yn gymedrol fod yn rhan o reolaeth; mae rhai rhywogaethau’n ffynnu mewn priddoedd calchaidd, ond mae newidiadau dramatig mewn pH yn debygol o fod yn niweidiol

Lluniau: Buchod mewn cae Tynnwyd y ffotograff gan: Lydia Nicholls