Skip to main content

Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae’r cyhoedd wedi cael eu rhybuddio gan y cyfryngau i bryderu am ddirywiad mewn pryfed, yn enwedig gwenyn. Fel cyn wyddonydd ymchwil cacwn, doedd hyn ddim yn newyddion i mi oherwydd bod yr amrywiaeth o rywogaethau o gacwn wedi crebachu’n sylweddol yng nghanol y ganrif ddiwethaf. Does dim llawer o amheuaeth mai newidiadau mawr mewn amaethyddiaeth yn y DU (ac felly’r rhan fwyaf o’n tirwedd ni) sy’n gyfrifol.

Yn syml iawn, does dim cymaint o flodau yng nghefn gwlad nawr ag yr oedd (am dros 1,000 o flynyddoedd) Felly, i ni, roedd bob amser yn uchelgais cael ychydig bach o gefn gwlad ein hunain y gallem ei reoli ar gyfer bioamrywiaeth, ac ar ôl i mi ymddeol yn gynnar, a Helen yn colli ei swydd, fe wnaethon ni symud ar ein hunion i gefn gwlad Cymru yn 2012.

Yellow Rattle growing in grass

Plannu’r hedyn

Roedd ein caeau ni wedi bod yn cael eu pori gan ddefaid am gyhyd ag y gallai unrhyw un yn lleol gofio, ac fe wnaethon ni benderfynu rheoli un o’n rhai ni fel dôl wair. Mae ymchwil wedi dangos bod amrywiaeth y planhigion mewn dôl newydd yn cynyddu’n gyflymach os byddwch yn cyflwyno’r Gribell Felen, sy’n rhannol barasitig ar laswelltau ac yn atal eu tyfiant. Felly, yn 2013, fe wnaethon ni gasglu hadau’r Gribell Felen o gae cymydog tua milltir i ffwrdd a’u hau yn y cae. Fe ddechreuon ni wahardd y defaid bob blwyddyn o ddiwedd mis Mawrth ac erbyn mis Ebrill 2014 roedd y Gribell Felen yn tyfu’n dda.

Belio gwair yn Sir Gaerfyrddin

A man drives a red tractor in a meadow

Yng nghanol mis Mehefin 2014 cawsom y ffermwr cyfagos i dorri a belio’r cae, ond penderfynwyd y byddai’n well yn y dyfodol dewis pryd i dorri ac felly cawsom dractor o 1963 a rhywfaint o offer belio gwair ar raddfa fechan.

Ar gyfer amrywiaeth o flodau, y prif beth yw sicrhau bod yr holl laswellt sy’n cael ei dorri’n cael ei symud o’r cae i leihau ffrwythlondeb y pridd; a’r ffordd hawsaf i wneud hyn yw drwy dorri a belio’r gwair. Mae’r cyfan rydyn ni’n ei gynhyrchu’n cael ei werthu i’r ffermwr y mae ei ddefaid yn dychwelyd ar ôl torri’r gwair pan fydd y glaswellt yn aildyfu.

Pa rywogaethau ymddangosodd?

Bob blwyddyn, mae goruchafiaeth gwahanol rywogaethau’n cynyddu ac yn lleihau fel y dywedodd y cofnodwr planhigion sirol fyddai’n digwydd. Ymddangosodd Effros ar ôl ychydig o flynyddoedd, fel y gwnaeth Carwy Droellennog (y Blodyn Sirol), a’r Melynydd.

A field of buttercups

Mae’n debyg bod rhai planhigion (fel y Blodyn Menyn) yno’n barod, ond byth yn blodeuo oherwydd bod y defaid yn eu bwyta. Ymddangosodd y Galdrist Lydanddail yn 2016, ac yn 2017, un Tegeirian-y-Gors Deheuol. Dilynodd y Tegeirian Brych a Thegeirian Brych y Rhos (gyda hybridau rhyngddynt), a bob blwyddyn mae niferoedd y tegeirianau wedi cynyddu, roedd hyd at 50 ychydig flynyddoedd yn ôl ac ymhell dros 100 erbyn hyn.

Mae’r cae yn edrych yn wahanol wrth i wahanol blanhigion flodeuo ar ôl ei gilydd, ond mae hyd yn oed yn edrych yn wahanol ar yr un diwrnod yn y bore ac yn y prynhawn oherwydd bod blodau’r Melynydd yn cau tua amser cinio, felly mae’r cae yn llawer melynach yn y bore.

Mae angen caeau fel yr un yma ar ein cefn gwlad a’n bywyd gwyllt.

Mae Plantlife wedi gwneud gwaith gwerthfawr tuag at gyrraedd y nod hwnnw (yn enwedig gyda’r ymgyrch “Gweirgloddiau Gwych” yn ddiweddar). Mae Grwpiau Dolydd Sirol yn gwneud eu rhan hefyd i helpu perchnogion tir bach i gael canlyniadau fel y cae yma, ac yn y grŵp rydw i’n ei gadeirio (Sir Gaerfyrddin), rydyn ni hefyd yn ceisio codi proffil glaswelltiroedd llawn rhywogaethau yn gyffredinol gyda’r “Big Meadow Search” (www.bigmeadowsearch.co.uk) ledled y DU gyfan.

Does dim llawer o bobl ar ôl sy’n cofio pan oedd dôl wair ar bob fferm, ond gobeithio y gallwn ni lwyddo i ddod â rhai yn ôl.

a field of grass field with a variety of flowers in pink, purple, yellow and white

How can I help?

Become a grassland guardian and help restore 10,000 hectares of species-rich grassland by 2030. Donate today.

Rosy Saxifrage reintroduced into Wales after 62 years extinct 
person holding a plant with white flowers

Rosy Saxifrage reintroduced into Wales after 62 years extinct 

The beautiful mountain plant, Rosy Saxifrage, has returned to the wild in Wales after becoming extinct in 1962.  

Meryw ar y Copaon: Fforest Troedfedd o Uchder

Meryw ar y Copaon: Fforest Troedfedd o Uchder

Cyfle i ddarganfod y coetiroedd cam, cnotiog ar gopaon uchaf, gwylltaf Cymru, wrth i Robbie Blackhall-Miles ddatgelu cyfrinachau coetiroedd bach ond hudolus Eryri, sef Meryw a Helyg Bach.

Why the Wild Leek is a Symbol of Wales

Why the Wild Leek is a Symbol of Wales

The Wild Leek has been a symbol of Wales for so long that its stories date back to St David himself.