Come and be part of a global voice for wild plants and fungi
Help wildlife, connect with nature and take part in No Mow May – straight from your garden by letting the wildflowers grow (in May and beyond!)
There are many different ways you can go the extra mile for Plantlife – from organising a bake sale, running the London Marathon or planning your own plant-themed event.
Our corporate partners benefit from 35 years of experience in nature restoration so they can achieve real impact.
Become a Plantlife member today and together we will rebuild a world rich in plants and fungi
Read in: EnglishCymraeg
Yn cael ei hadnabod fel crëwr dolydd byd natur, y Gribell Felen yw’r planhigyn unigol pwysicaf sydd arnoch ei angen wrth greu dôl blodau gwyllt.
Dyma bopeth sydd angen i chi ei wybod.
Mae’r Gribell Felen, sy’n cael ei hadnabod yn gyffredin fel y crëwr dolydd, yn un o’r planhigion pwysicaf sydd arnoch ei angen ar gyfer dôl. Hebddo, gall glaswelltau cryf dyfu’n wyllt a thagu blodau rydych chi eisiau eu hannog.
Wrth i’r Gribell Felen Rhinanthus minor dyfu mewn dôl bydd y glaswellt yn mynd yn deneuach, gan wneud lle i blanhigion fel Llygad-llo Mawr, y Bengaled yn ei hamrywiol ffurfiau a Ffacbys ymddangos. Ac os ydych chi’n lwcus, efallai y bydd tegeirian yn ymddangos hyd yn oed.
Wedyn mae gwenyn mawr, yn enwedig cacwn, yn symud i mewn ac yn peillio blodau’r Gribell Felen ac mae’r codennau hadau mawr yn sychu ac yn aeddfedu. Mae hyn yn gadael yr hadau yn ysgwyd o gwmpas y tu mewn. Roedd ffermwyr yn arfer defnyddio sŵn yr hadau’n ysgwyd fel arwydd i dorri’r gwair – dyna o ble y daw’r enw rattle yn Saesneg.
Mae’r Gribell Felen yn blanhigyn dechrau defnyddiol iawn wrth greu dôl blodau gwyllt, ond gall fod ychydig yn anodd ei sefydlu. Dyma rai cynghorion doeth i chi ddechrau arni:
1. Cael rhywfaint o hadau
2. Plannu’r hedyn
3. Ei gwylio yn tyfu
Your go-to guide for transforming places into flower-rich meadows.
Diwedd yr haf (Awst – Medi) yw’r amser gorau i hadu’r Gribell Felen. Ni fydd yn tyfu’n llwyddiannus os caiff ei hadu yn y gwanwyn. Mae posib hadu’r hadau ddim hwyrach na mis Tachwedd oherwydd mae angen tua 4 mis o dan 5C i egino yn y gwanwyn.
Mae hadau’r Gribell Felen yn hawdd eu casglu gyda llaw. Yn syml, daliwch fag papur o dan y cod hadau aeddfed a’i ysgwyd yn ysgafn gyda’ch bysedd. Mae’n hawdd casglu symiau mwy drwy ddefnyddio faciwm neu chwythwr dail.
GWYLIO: Sarah Shuttleworth o Plantlife yn casglu hadau’r Gribell Felen gyda faciwm.
Mae nifer o resymau pam y gall y Gribell Felen ddiflannu o ddôl, gan gynnwys:
Ar gyfer dolydd, rydyn ni’n argymell 0.5 i 2.5kg yr hectar / 10-20g fesul m2 os ydych chi’n casglu eich hadau eich hun.
Mae nifer o resymau posibl:
The beautiful mountain plant, Rosy Saxifrage, has returned to the wild in Wales after becoming extinct in 1962.
Mae’r planhigyn mynydd hardd hwn, fu unwaith yn tyfu ar ymylon clogwyni Eryri wedi dychwelyd i’r gwyllt yng Nghymru ar ôl diflannu ym 1962.
Mae peilot ailgyflwyno Tormaen Gwyddelig Saxifraga rosacea, dan ein harweiniad ni, yn nodi moment arbennig ar gyfer adferiad natur. Mae gan y planhigion, sydd wedi’u cynnal wrth eu meithrin, linach uniongyrchol i sbesimenau 1962.
Mae bellach yn blodeuo mewn lleoliad sy’n agos at y man lle cafodd ei gofnodi ddiwethaf yn y gwyllt – ac mae cynlluniau ar y gweill i gynyddu ei niferoedd nawr bod y peilot cyntaf wedi’i gynnal.
Cofnodwyd y rhywogaeth gyntaf yng Nghymru yn 1796 gan J.W. Griffith (Clark, 1900) ac mae hyd at bum cofnod o’r 19eg ganrif. Yn yr 20fed ganrif, mae tair cofnod, pob un yn Eryri.
Ond, credir i’r Tormaen Gwyddelig lithro i ddifodiant yng Nghymru, yn bennaf o ganlyniad i selogion planhigion gasglu’r rhywogaeth yn ormodol, yn enwedig yn oes Fictoria. Ystyrir hefyd fod llygredd atmosfferig wedi chwarae rhan. Nid yw Tormaen Gwyddelig yn cystadlu’n dda gyda phlanhigion sy’n tyfu’n gryfach, felly cafodd ei effeithio gan gyfoethogiad maetholion ei hoff gynefin mynyddig.
Mae pob planhigyn gwyllt brodorol yn cyfrannu at amrywiaeth ac iechyd ecosystemau ac mae rhoi Tormaen Gwyddelig yn ôl lle mae’n perthyn yn adfer cydbwysedd coll.
Mae’r ailgyflwyno llwyddiannus wedi’i arwain gan ein botanegydd Robbie Blackhall-Miles, Swyddog Prosiect ar gyfer prosiect partneriaeth cadwraeth Tlysau Mynydd Eryri sy’n anelu at sicrhau dyfodol rhai o’n planhigion a’n creaduriaid di-asgwrn-cefn alpaidd prinnaf yng Nghymru.
Digwyddodd yr allblannu ar dir y gofelir amdano gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ac yn y misoedd i ddod bydd botanegwyr yn cynnal arolygon i sefydlu’r mannau gorau i ailgyflwyno’r rhywogaeth yn llawn i’r gwyllt.
Darllenwch fwy am Dormaen Gwyddelig yma.
Ffotograffau gan: Llyr Hughes
Nid dim ond coed sy’n dal ac yn storio carbon – fe all ein dolydd a’n glaswelltiroedd ni chwarae rhan bwysig hefyd.
Os ydych chi’n cymryd rhan ym Mai Di Dor eleni, bydd eich gardd ar ei ffordd i ddod yn hafan hardd a bioamrywiol i natur. Ond mae bonws i’w gael o helpu’r blodau gwyllt i dyfu – wrth i chi adael i lawnt ddod yn ddôl, daw eich gardd yn storfa garbon i chi’ch hun, gan helpu i leihau eich ôl troed carbon.
Pan fydd pobl yn sôn am ddal a storio carbon, mae’r rhan fwyaf yn meddwl am goed. Fel cymdeithas rydyn ni’n fwy ymwybodol nag erioed o’r blaen o rôl coetiroedd wrth frwydro yn erbyn newid hinsawdd a chreu gofod ar gyfer byd natur. Mae llawer llai o drafod ar y rôl hynod a’r un mor hanfodol y gall ein glaswelltiroedd a’n dolydd ni ei chwarae wrth gynyddu bioamrywiaeth a dal a storio carbon o’r atmosffer.
Pan fyddwn ni’n creu glaswelltiroedd a dolydd iach drwy dorri’r glaswellt neu gael da byw i bori, rydyn ni’n syml yn efelychu gweithgarwch y gyrroedd o lysysyddion gwyllt mawr a arferai symud ar draws ein bryniau a’n dyffrynnoedd. Mae’r cynefinoedd yma – os yw’r pori’n ysgafn, yn anaml ac ar ddwysedd isel – yn ail-greu tirweddau cynhanesyddol ac yn darparu cartref i’n planhigion gwyllt ni, trychfilod, adar a ffyngau. Mae glaswelltiroedd naturiol a lled-naturiol (sy’n golygu’r rhai sy’n cael eu ffermio ond mewn ffordd draddodiadol, llai dwys) yn gwella ansawdd ein dŵr, yn atal llifogydd ac yn helpu i gynyddu gwydnwch ffermio i sychder yr haf.
Mae gan y glaswelltir yma – a’r pridd iach oddi tano – botensial anhygoel ac anhysbys hefyd i gloi carbon atmosfferig. Mae carbon pridd yn storfa arbennig o werthfawr; mae’n llawer mwy sefydlog a pharhaol na’r carbon mewn coed, sy’n agored i niwed o danau coedwig, plâu a chlefydau.
Wrth i blanhigion fyw a thyfu, mae carbon o’r atmosffer yn cael ei dynnu i lawr i wreiddiau’r planhigion, lle mae’r myrdd o greaduriaid yn y pridd yn ei ddefnyddio, gan ei gloi i ffwrdd o dan y ddaear. Wrth i amrywiaeth y planhigion ar yr wyneb gynyddu, felly hefyd yr amrywiaeth o ficro-organebau, ffyngau ac infertebrata oddi tanodd. Po fwyaf amrywiol yw bywyd y pridd, y cyfoethocaf yw’r ecosystem gyfan – a’r mwyaf o garbon y gall y pridd ei storio.
Mae rôl bron yn gyfriniol y ffyngau mycorhisol yn gyfarwydd bellach. Maen nhw’n cysylltu gwreiddiau â’r maethynnau yn y pridd, gan fasnachu siwgrau y mae planhigion a choed yn eu creu o olau’r haul gyda mwynau wedi’u cloi i ffwrdd y mae ffyngau’n eu tynnu o’r pridd. Rydyn ni’n gwybod bellach y gall planhigion a choed gyfathrebu drwy’r rhwydweithiau ffyngaidd yma, gan eu hysbysu am blâu a chlefydau a throsglwyddo maethynnau i eraill sydd mewn angen.
Mae gan ffyngau mycorhisol rôl bwysig arall – maen nhw’n hollbwysig yng ngallu planhigion i drosglwyddo carbon i’r pridd. Mewn ardaloedd o dir fferm, dolydd a gerddi lle mae’r pridd yn cael ei aredig, ei wrteithio neu ei reoli gan nifer bach o rywogaethau glaswellt, mae’r rhwydweithiau mycorhisol yma’n llawer llai effeithiol – gyda llai o rywogaethau a photensial storio carbon is. Pan fyddwn yn gofalu am ein tir fferm a’n gerddi yn ofalus, gan dorri a phori’n anaml ac yn ysgafn, ac osgoi aredig a phlaladdwyr, rydym yn meithrin ein ffyngau mycorhisol, gan helpu’r pridd i ddod yn storfa garbon fwy grymus.
Drwy gymryd rhan ym Mai Di Dor, byddwch nid yn unig yn dechrau creu cartref i flodau gwyllt a phryfed, ond byddwch hefyd yn creu priddoedd iachach sy’n rhoi maeth i blanhigion eich gardd – ac yn lleihau eich ôl troed carbon ar yr un pryd.
Mae gan Loegr yn unig tua 640,000 hectar o erddi preifat. Pe bai dim ond chwarter yr ardal yma’n cael ei thrawsnewid yn ddôl llawn blodau gwyllt – drwy dorri dim ond unwaith neu ddwywaith y flwyddyn a chasglu’r toriadau – gallai’r priddoedd gardd yma ddal a storio swm ychwanegol o garbon sy’n cyfateb i fwy na 3 miliwn o allyriadau ceir blynyddol arferol o fewn dyfnder rhaw, ac ymhell dros 10 miliwn o geir mewn priddoedd mor ddwfn ag un metr*.
Un rhan yn unig o’r pos yw lawntiau a gerddi wrth gwrs – mae tirwedd glaswelltir amaethyddol y DU yn cynnig potensial aruthrol i ni ddal a storio carbon, a hefyd gwarchod amaethyddiaeth a bioamrywiaeth.
Mae gan ffermwyr a pherchnogion tir rôl sylfaenol i’w chwarae – gan gyfuno cynhyrchiant bwyd â glaswelltiroedd cynaliadwy sy’n cloi carbon mewn priddoedd iach, ecolegol gyfoethog. Mae tua 40% o arwynebedd tir y DU yn laswelltir – ond mae llawer o hwn yn cael ei ffermio’n ddwys, gan gyfyngu ar ei botensial ar gyfer storio carbon.
Yn fyd-eang, mae astudiaethau wedi awgrymu y gallai 2.3 i 7.3 biliwn o dunelli cyfwerth â CO2 y flwyddyn gael eu dal a’u storio drwy adfer amrywiaeth glaswelltiroedd.
Nid yw dal a storio carbon yn golygu mwy o goed yn unig. Mae glaswelltir iach, gyda phori mwy sensitif a’r ffermio llai dwys sy’n ei feithrin, hefyd yn cadw carbon allan o’r atmosffer.
Dim ots pa mor fawr neu fach yw ein gardd ni, mae gennym ni i gyd rôl i’w chwarae, a gallwn ni i gyd wneud gwahaniaeth. Mae’n hawdd dechrau arni – rhowch eich peiriant torri glaswellt i gadw yn ystod mis Mai eleni!
Cyfle i ddarganfod y coetiroedd cam, cnotiog ar gopaon uchaf, gwylltaf Cymru, wrth i Robbie Blackhall-Miles ddatgelu cyfrinachau coetiroedd bach ond hudolus Eryri, sef Meryw a Helyg Bach.
Plantlife's Road Verges Advisor Mark Schofield reveals how to keep your thriving No Mow May flowering lawn blossoming into June.
Oeddech chi’n gwybod bod gwreiddiau’r Genhinen Wyllt yn niwylliant Cymru yn dyddio’n ôl filoedd o flynyddoedd?
Darganfyddwch ei hanes rhyfeddol gyda Robbie Blackhall-Miles a Lizzie Wilberforce, a pham rydyn ni’n credu ei bod yn haeddu sylw ar Ddydd Gŵyl Dewi.
Bellach pennau melyn llachar y Cennin Pedr sy’n blodeuo yn y gwanwyn ydi ein symbol mwyaf cyfarwydd ni o Ddydd Gŵyl Dewi; yn wir, maen nhw’n symbol o Gymru ei hun. Fodd bynnag, mae Cennin Pedr yn gymharol newydd i’r byd yma, yn dyddio’n ôl i’r 19eg ganrif yn unig fel emblem ar gyfer y wlad. Mae’r Genhinen Wyllt, fodd bynnag, wedi bod yn symbol o Gymru cyhyd fel bod ei straeon yn dyddio’n ôl i gyfnod Dewi Sant ei hun, y credir iddo farw yn y flwyddyn 589.
Mae chwedl yn disgrifio sut gorchmynnwyd milwyr o Gymru i ddangos pwy oeddent drwy wisgo Cenhinen ar eu helmed, wrth iddyn nhw ymladd yn erbyn y Sacsoniaid yng ngogledd a chanolbarth Lloegr, dan orchymyn y Brenin Cadwaladr o Wynedd.
Fel yn achos pob hanes llafar sydd wedi’i adrodd am gyfnod mor faith, ac mor eang, mae llawer o wahanol amrywiadau ar y chwedl hon; fodd bynnag, mae presenoldeb maith y Genhinen ar draws canrifoedd lawer o hanes Cymru yn gwbl glir.
Mae’r rhan fwyaf ohonom ni bellach yn meddwl am Gennin fel y llysiau mawr, wedi’u trin, welwn ni mewn archfarchnadoedd – sydd ddim yn addas o gwbl i’w gosod ar helmed mewn brwydr! Fodd bynnag, mae eu genws, Allium, hefyd yn cynnwys nifer o rywogaethau sydd naill ai’n frodorol, neu wedi’u cyflwyno o gyfnod hynafol i Brydain. Mae gan y rhain dreftadaeth lawer hirach na’r llysieuyn domestig, a byddent wedi bod yn tyfu yng ngogledd Cymru yng nghyfnod y Brenin Cadawladr a Dewi Sant.
Un o’r rhain yw Allium ampeloprasum var. ampleoprasum, amrywiaeth ar y Genhinen Wyllt sy’n dal i dyfu heddiw ar Ynys Môn. Mae’n blanhigyn mawr, sy’n tyfu hyd at 2m o uchder, gyda phen blodau sfferig trwchus o flodau pinc i borffor. Byddai hwn yn sicr wedi bod yn ychwanegiad nodedig at helmed milwr. Ai dyma wir Genhinen chwedlau Cymru?
Dydi’r Genhinen Wyllt ddim yn frodorol i Brydain mewn gwirionedd – ond mae’n un o’r archaeoffytau, sy’n golygu iddi gael ei chyflwyno gan bobl amser maith yn ôl – gan fasnachwyr efallai, gannoedd o flynyddoedd cyn cyfnod Dewi Sant. Mae’n debygol y byddai wedi cael ei thyfu a’i gwerthfawrogi gan bobl gogledd Cymru am ei phriodweddau maethegol a meddygol.
Mae tystiolaeth o hyn i’w gweld yn Llyfr Coch Hergest (c. 1375-1425). Dyma un o’r llyfrau pwysicaf a ysgrifennwyd erioed yn y Gymraeg, ac mae’n gasgliad o fytholeg, barddoniaeth a chroniclau’r oes. Mae’n cynnwys testunau meddygol cyfoes, sy’n enwi Cennin mewn llawer o ryseitiau ar gyfer triniaethau a iachâd.
Mae ymddangosiad rheolaidd Cennin mewn testunau eraill, diweddarach, hefyd yn awgrymu bod y planhigion ar gael yn eithaf rhwydd i bobl Cymru. Mae’n rhaid eu bod yn llawer mwy cyffredin nag ydyn nhw heddiw.
Yn anffodus, mae’r Genhinen Wyllt yn cael ei hystyried mewn perygl o ddifodiant yng Nghymru bellach, a dim ond ar Ynys Môn mae poblogaethau bychain i’w gweld o hyd, ac ar Ynys Rhonech ac Ynys Echni. Fodd bynnag, mae poblogaeth iach yn cael sylw gan Robbie Blackhall-Miles o Plantlife Cymru.
Bydd hyn yn helpu i sicrhau diogelwch hirdymor y rhywogaeth hon sydd bellach yn brin yng Nghymru. O ystyried ei chysylltiad maith a rhyfeddol gyda chymunedau Cymru, gyda Dewi Sant ei hun hyd yn oed o bosibl – mae hyn yn sicr yn rhywbeth i’w ddathlu – yn enwedig ar Ddydd Gŵyl Dewi.
Britain’s waxcap grasslands are considered to be the best in Europe. Discover the pressures these colourful fungi and their habitats face…
Grasslands like meadows and parks are not just home to wildflowers, they are also an important habitat for waxcap fungi.
Byddwn yn anfon diweddariadau atoch chi ar e-bost am ein gwaith, newyddion, ymgyrchoedd, apeliadau a ffyrdd o gymryd rhan. Ni fyddwn yn rhannu eich manylion byth a gallwch optio allan ar unrhyw adeg. Darllenwch ein Hysbysiad Preifatrwydd.
