Come and be part of a global voice for wild plants and fungi
Experience the wonders of nature and its rich biodiversity through our events and activities
Help us expand our nature reserve in Dorset. Donate to help us create more space for nature.
Our corporate partners benefit from 35 years of experience in nature restoration so they can achieve real impact.
Become a Plantlife member today and together we will rebuild a world rich in plants and fungi
Read in: EnglishCymraeg
The beautiful mountain plant, Rosy Saxifrage, has returned to the wild in Wales after becoming extinct in 1962.
Mae’r planhigyn mynydd hardd hwn, fu unwaith yn tyfu ar ymylon clogwyni Eryri wedi dychwelyd i’r gwyllt yng Nghymru ar ôl diflannu ym 1962.
Mae peilot ailgyflwyno Tormaen Gwyddelig Saxifraga rosacea, dan ein harweiniad ni, yn nodi moment arbennig ar gyfer adferiad natur. Mae gan y planhigion, sydd wedi’u cynnal wrth eu meithrin, linach uniongyrchol i sbesimenau 1962.
Mae bellach yn blodeuo mewn lleoliad sy’n agos at y man lle cafodd ei gofnodi ddiwethaf yn y gwyllt – ac mae cynlluniau ar y gweill i gynyddu ei niferoedd nawr bod y peilot cyntaf wedi’i gynnal.
Cofnodwyd y rhywogaeth gyntaf yng Nghymru yn 1796 gan J.W. Griffith (Clark, 1900) ac mae hyd at bum cofnod o’r 19eg ganrif. Yn yr 20fed ganrif, mae tair cofnod, pob un yn Eryri.
Ond, credir i’r Tormaen Gwyddelig lithro i ddifodiant yng Nghymru, yn bennaf o ganlyniad i selogion planhigion gasglu’r rhywogaeth yn ormodol, yn enwedig yn oes Fictoria. Ystyrir hefyd fod llygredd atmosfferig wedi chwarae rhan. Nid yw Tormaen Gwyddelig yn cystadlu’n dda gyda phlanhigion sy’n tyfu’n gryfach, felly cafodd ei effeithio gan gyfoethogiad maetholion ei hoff gynefin mynyddig.
Mae pob planhigyn gwyllt brodorol yn cyfrannu at amrywiaeth ac iechyd ecosystemau ac mae rhoi Tormaen Gwyddelig yn ôl lle mae’n perthyn yn adfer cydbwysedd coll.
Mae’r ailgyflwyno llwyddiannus wedi’i arwain gan ein botanegydd Robbie Blackhall-Miles, Swyddog Prosiect ar gyfer prosiect partneriaeth cadwraeth Tlysau Mynydd Eryri sy’n anelu at sicrhau dyfodol rhai o’n planhigion a’n creaduriaid di-asgwrn-cefn alpaidd prinnaf yng Nghymru.
Digwyddodd yr allblannu ar dir y gofelir amdano gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ac yn y misoedd i ddod bydd botanegwyr yn cynnal arolygon i sefydlu’r mannau gorau i ailgyflwyno’r rhywogaeth yn llawn i’r gwyllt.
Darllenwch fwy am Dormaen Gwyddelig yma.
Ffotograffau gan: Llyr Hughes
Robbie Blackhall-Miles
Beth sydd gan gopaon mynyddoedd Eryri a lawntiau ein gerddi ni’n gyffredin?
Mae Robbie Blackhall-Miles, arbenigwr Planhigion Fasgwlaidd Plantlife, yn esbonio sut mae pori’n gweithio i warchod ein cynefinoedd mwyaf cyfoethog ni o ran rhywogaethau.
Ym Mhrydain, amaethyddiaeth ydi’r grym cryfaf yn y cymunedau o blanhigion sydd gennym ni, ac mae da byw ffermydd yn allweddol wrth efelychu effeithiau symudiad cyson y buchesi gwyllt o anifeiliaid pori a oedd unwaith yn crwydro ein cefn gwlad. Mae llawer, os nad pob un, o’n cymunedau o blanhigion yn dibynnu ar ryw fath o bori neu dynnu llystyfiant i sicrhau eu bod yn goroesi.
Gall dealltwriaeth o bori cadwraeth, torri gwair a rheoli prysgwydd helpu ein cynefinoedd mwyaf cyfoethog o ran rhywogaethau i ffynnu.
Mae gorbori yn un o’r problemau allweddol i rywogaethau Arctig Alpaidd, er enghraifft, ond wrth gwrs, nid dyma’r unig broblem o reidrwydd. I rai, fel planhigion sy’n byw mewn glaswelltir calchaidd, gall diffyg pori fod yr un mor broblemus. Neu efallai mai’r broblem ydi nad ydi’r gymuned o blanhigion yn cael ei phori gan y math cywir o anifail? Neu nad yw’n cael ei phori ar yr amser iawn o’r flwyddyn? Neu pan fydd yn cael ei phori, does dim digon o’r anifeiliaid sydd angen i’w phori? Neu efallai gormod? Cymaint o gwestiynau!
Mae’n gwestiwn rydw i’n ei ofyn i mi fy hun yn aml, ac yn un a gododd pan wnaethom ddatblygu prosiect Tlysau Mynydd Eryri Eryri’s Mountain Jewels sy’n rhan o Natur am Byth!. Gyda 10 rhywogaeth wahanol iawn o blanhigion a 2 rywogaeth o infertebrata, rhaid i ni feddwl am sawl ffordd wahanol o sicrhau bod y rhain i gyd yn cael gofal.
Ar gyfer ein rhywogaethau llysieuol tal, fel Lliflys y Mynydd Saussurea alpina a Heboglys Eryri Hieracium snowdoniense, mae bron yn sicr bod angen i ni ystyried pori gyda gwartheg yn yr Hydref ac efallai pwl byr o bori ddechrau mis Mai.
Ar gyfer y glaswelltir calchaidd llawn Teim, gyda’i gyflenwad o effros prin (fel effros Cymreig Euphrasia cambrica), sydd mor bwysig i Chwilen Enfys Eryri Chrysolina cerealis, mae’n debyg ein bod ni angen defaid hyd at ddiwedd mis Ebrill ac wedyn dim byd tan gyfnod yn hwyr ym mis Awst neu fis Medi.
Ac ar gyfer Derig Dryas octopetala, mae’n debyg nad ydyn ni eisiau unrhyw borwyr yn agos ato tan y gaeaf. Os yw coed neu fieri yn dechrau rheoli cynefin, mae angen gyr o eifr ond os ydyn ni eisiau cael rhywfaint o brysgwydd mynyddig o Feryw a Helyg gyda pherlysiau tal o amgylch yr ymylon, ni ddylai’r geifr fynd yn agos.
Drwy gael cyfuniad o’r holl anifeiliaid pori yma yn cael eu rheoli a’u symud i’r llefydd iawn ar yr amser iawn o’r flwyddyn, gallwn yn sicr roi cynnig ar gael yr amodau’n iawn ar gyfer popeth.
Ond yr hyn sy’n ddiddorol am y cwestiwn yma ydi ei fod yn berthnasol hefyd i’n lawntiau ni. Mae #MaiDiDor yn ein hannog ni i adael ein lawntiau heb eu torri am fis cyfan. Gallwn ei ymestyn i ‘Blodau Diderfyn Mehefin’ ond erbyn hynny bydd Llygad y Dydd, Dant y Llew a blodau eraill tyweirch byr dechrau mis Mai wedi mynd ac wedi cael eu tagu gan lu o rywogaethau eraill.
Sut gallwn ni sicrhau ein bod yn plesio’r holl rywogaethau fel ein bod yn gallu plesio ein holl bryfed peillio? Wel, fe allwn ni roi cynnig da iawn arni drwy efelychu rhai o’r anifeiliaid pori hynny gyda’n peiriannau strimio a thorri lawnt.
I greu’r tapestri cywir o uchder lawnt yn yr ardd, gallwn ddefnyddio ein peiriant torri gwair i greu llwybrau drwy ein lawntiau dolydd, gan newid llif y llwybrau (ac osgoi rhai o’r planhigion arbennig efallai sydd wedi sefydlu yn y lawnt heb ei thorri) ar sail reolaidd. Nod y torri ar hap yma ydi efelychu anifeiliaid pori sy’n symud drwy’r dirwedd.
Gallwn hyd yn oed efelychu’r gwahanol fathau o anifeiliaid pori drwy ddewis uchder gwahanol i dorri’r llwybrau. Os ydych chi eisiau Llygad y Dydd eto, byddwch fel dafad a thorri’n fyr; os ydych chi eisiau i’r Bengaled a Llygad-llo Mawr ailflodeuo yn nes ymlaen yn ystod y tymor, gallwch fod yn fuwch a thorri rhai ohonyn nhw cyn iddyn nhw orffen blodeuo; os cewch chi fieri neu ddanadl poethion, ewch ati i’w torri nhw i lawr at y ddaear fel gafr.
Drwy adael rhai darnau’n dal, rhai darnau o uchder canolig a rhai darnau’n fyr byddwch yn creu brithwaith diddorol o wahanol gynefinoedd lawnt sy’n addas ar gyfer cymaint o wahanol rywogaethau â phosib. Ar ddiwedd y flwyddyn, cyn i’r glaswellt ddechrau troi’n frown a gollwng ei hadau, un o’r pethau pwysicaf y gallwch chi ei wneud ar gyfer eich dôl lawnt yw ei phori i lawr yn gyfan gwbl (yn union fel y byddai buches enfawr o ych gwyllt yn ei wneud wrth fudo) ac ailddechrau’r broses ar gyfer hwyl #MaiDiDor y flwyddyn nesaf.
Wrth reoli glaswelltir a phrysgwydd mynyddig ar gyfer planhigion Arctig Alpaidd prin neu lawnt #MaiDiDor, mae rheolaeth cadwraeth yn adnodd pwysig i sicrhau ein bod yn ceisio plesio’r holl rywogaethau bob amser cymaint ag y gallwn ni. Nid yw’n wyddoniaeth berffaith, fanwl gywir, ac mae’n newid o flwyddyn i flwyddyn, ac o rywogaeth i rywogaeth, ond mae’r egwyddorion yno ac, ar gyfer glaswelltiroedd, pori (neu dorri) y gwair sy’n allweddol.
Cyfle i ddarganfod y coetiroedd cam, cnotiog ar gopaon uchaf, gwylltaf Cymru, wrth i Robbie Blackhall-Miles ddatgelu cyfrinachau coetiroedd bach ond hudolus Eryri, sef Meryw a Helyg Bach.
The Wild Leek has been a symbol of Wales for so long that its stories date back to St David himself.
Swyddog Fasgwlaidd Plantlife, Robbie Blackhall-Miles, sy’n dod o hyd i rywogaeth newydd gyffrous o blanhigyn i Gymru. Darllenwch fwy am y Cnwpfwsogl Troed yr Ysgyfarnog a’i ddarganfod yn Eryri yn ei eiriau ef.
Mae pethau newydd bob amser yn gyffrous, dydyn? Y tro cyntaf y bydd rhywbeth yn eich gardd yn blodeuo, darn newydd o Degeirianau’r Wenynen mewn lawnt heb ei thorri, cofnod newydd o rywbeth prin yn eich ardal NPMS? Beth am rywogaeth newydd o blanhigyn i’ch gwlad?
Dyna’n union beth ddigwyddodd i mi yn haf 2021 – ond yn gyntaf, rhywfaint o gefndir.
Mae cnwpfwsoglau’n griw o blanhigion sy’n fy nghyffroi i’n fawr. Maen nhw’n grŵp o blanhigion sydd wedi bod o gwmpas ar ryw ffurf neu’i gilydd ers y cyfnod Silwraidd (sef mwy na 430 miliwn o flynyddoedd yn ôl). Mae gennym ni bum rhywogaeth yma yn Eryri: Alpaidd, Cors, Mawr, Lleiaf a Chorn Carw. Roedd gennym ni un arall, y Cnwpfwsogl Bylchog Lycopodium annotinum, tan ddiwedd y 1830au, pan welodd William Wilson y rhywogaeth ddiwethaf uwchben Llyn y Cŵn yn uchel uwchben Cwm Idwal. Erbyn 1894, roedd J.E. Griffith wedi datgan bod y Cnwpfwsogl Bylchog wedi diflannu o Gymru yn ei ‘Flora of Anglesey and Carnarvonshire’. Rydw i wedi chwilio am y Cnwpfwsogl Bylchog nawr ers blynyddoedd, yn ofer – ond ni fyddaf yn rhoi’r gorau iddi.
Diwrnod da allan yn y mynyddoedd i mi yw ‘diwrnod pedwar cnwpfwsogl’. Bydd ‘diwrnod pum cnwpfwsogl’ yn mynd â fi heibio i lecyn neu ddau penodol iawn lle byddaf yn gweld Cnwpfwsogl y Gors Lycopodiella inundata hefyd, ac yn fy ngorfodi i lwybr hirach a chylch i gyrraedd y llecynnau i weld y pedwar arall.
Pan fyddaf yn botanegu dramor, mae’r Cnwpfwsoglau’n uchelfannau ar fy anturiaethau ac roeddwn i’n arbennig o falch o ddod o hyd i un o’n rhywogaethau brodorol ni, y Cnwpfwsogl Corn Carw Lycopodium clavatum, yn tyfu’n uchel ym mynyddoedd De Affrica pan oeddwn i yno yn 2017.
Mae gweld y planhigion hyn, sydd heb newid fawr ddim am gyfnod mor hir ac sy’n dal i fodoli yn ein byd anthropogenig ni, yn fy nghyffroi i’n fawr. Byddaf bob amser yn cadw llygad amdanynt os ydynt yn blanhigion bach iawn y Cnwpfwsogl Lleiaf Selaginella selaginoides yn tyfu mewn tryddiferiadau llawn calsiwm neu ffeniau, neu’n fatiau gwasgarog enfawr o’r Cnwpfwsogl Alpaidd Diphasiastrum alpinum sy’n tyfu’n uchel ar ein llethrau mynyddig mwyaf agored ni sy’n cael eu pori gan ddefaid.
Ac felly un diwrnod yn 2021, wrth i mi gerdded llwybr nad ydw i’n ei ddefnyddio’n aml, gwelais gnwpfwsogl wnaeth dynnu fy sylw i’n fawr. Roedd y cnwpfwsogl yma’n debyg i’r Cnwpfwsogl Corn Carw, ond roedd ei ffordd o dyfu’n rhyfeddol o dalsyth a’r mwyafrif o’i gonau’n unigol ar ben ei goesigau byr, yn hytrach nag mewn dau neu dri ar ddiwedd coesigau byr yn apig y coesynnau. Yng nghefn fy meddwl, fe gofiais i am rywogaeth arall o gnwpfwsogl y cadarnhawyd yn eithaf diweddar ei fod yn bresennol yn y DU. Felly, gan ddefnyddio Cod Ymddygiad Cymdeithas Fotanegol Prydain ac Iwerddon, fe wnes i gasglu sampl fechan a thynnu llawer iawn o ffotograffau.
Ar ôl dychwelyd adref y diwrnod hwnnw fe gysylltais â ffrind, David Hill, i weld beth oedd ei farn am yr darganfyddiad – roedd y ddau ohonom ychydig yn ddryslyd ac yn anhapus i ddatgan yr hyn yr oeddem yn meddwl y gallai fod. Doedd Cnwpfwsogl Troed yr Ysgyfarnog (Lycopodium lagopus) ddim wedi’i ddarganfod ymhellach i’r de na’r Alban yn y DU, ac fe’i ystyriwyd yn brin yno. Y dryswch i ni oedd bod L. lagopus ac L. clavatum yn perthyn yn agos iawn ac yn rhannu llawer o nodweddion.
Parhaodd y sgwrs rhwng y ddau ohonom ni am bron i flwyddyn cyn i mi allu mynd yn ôl i’r safle a gweld y planhigion gyda chonau ffres. Y tro yma, fe wnes i gasglu sampl arall yn ofalus, a thynnu mwy fyth o ffotograffau a mynd â nhw gyda mi i Gynhadledd Fotanegol BSBI yn y Natural History Museum yn Llundain, lle roeddwn i’n meddwl y byddwn i’n siŵr o daro ar Dr. Fred Rumsey – y dyn a ysgrifennodd ‘y papur’ am Gnwpfwsogl Troed yr Ysgyfarnog fel rhywogaeth yn y DU.
Yn sicr ddigon, roedd Fred yn hapus iawn i ddatgan bod gan hwn holl nodweddion Lycopodium lagopus ac felly’n aelod newydd o fflora Cymru.
Mae gweld Cnwpfwsoglau Cymru yn gyffrous, ac mae dod o hyd i un newydd sbon yn WIRIONEDDOL gyffrous. Roeddwn i wedi rheoli fy nghyffro am ddod o hyd i’r ‘rhywbeth newydd’ yma ers amser maith. Roedd y sbesimenau wedi eistedd ar fy nesg am bron i ddwy flynedd cyn i Dr Rumsey lwyddo i’w gweld nhw. Felly, rydw i’n falch iawn o ddweud wrthych chi am hyn nawr.
Mae gennym ni chwe rhywogaeth o Gnwpfwsogl yng Nghymru eto, ond nid gyda’r un yr oedden ni’n credu y gallem ei hailddarganfod. Byddai eu gweld i gyd ar yr un pryd wrth fynd am dro yn siwrnai hir iawn, felly bydd ‘diwrnod pedwar cnwpfwsogl’ yn parhau i fod yn ddiwrnod da yn y mynyddoedd, mae ‘diwrnod pum cnwpfwsogl’ yn parhau i fod yn eithriadol, ac mae ‘diwrnod chwe chnwpfwsogl’, mae arnaf ofn , yn un hynod flinedig. Rhyw ddiwrnod, efallai y caf ‘ddiwrnod saith cnwpfwsogl’ – efallai bod y Cnwpfwsogl Bylchog yna wedi goroesi o hyd rhywle ym mynyddoedd Eryri.
Grasslands like meadows and parks are not just home to wildflowers, they are also an important habitat for waxcap fungi.
Chris Jones, the Warden of Kenfig National Nature Reserve, recently found the very rare fungus, during a routine survey.
Yn 2022 wynebodd Lizzie Wilberforce yr her o geisio dysgu adnabod rhai o rywogaethau mwyaf cyffredin Prydain o fwsoglau a llysiau’r afu, ger ei chartref yng ngorllewin llaith a mwsoglyd Cymru.
Byddwn yn anfon diweddariadau atoch chi ar e-bost am ein gwaith, newyddion, ymgyrchoedd, apeliadau a ffyrdd o gymryd rhan. Ni fyddwn yn rhannu eich manylion byth a gallwch optio allan ar unrhyw adeg. Darllenwch ein Hysbysiad Preifatrwydd.
