Sut i Reoli Dôl

Pan rydyn ni’n dychmygu dôl wair llawn blodau rydyn ni fel rheol yn meddwl am ddôl niwtral ar dir isel. Mae dolydd niwtral, gyda chymysgedd o laswelltau a blodau yn cyrraedd at y pen-glin neu ganol y corff yn yr haf, wedi’u gwreiddio mewn pridd sydd ddim yn rhy asidig nac yn rhy alcalïaidd.

Planhigion i’w gweld – Briallen Fair, Llygad-llo Mawr, Blodyn Menyn, Clafrllys, Cribau San Ffraid, Meillionen, Ytbys, y Bengaled a Briwydd Felen.

Gall y dolydd hyn gynnal arddangosfeydd godidog o degeirianau, yn enwedig Tegeirian y Waun a’r Tegeirian Brych. Mae’r Gribell Felen ac Effros yn chwarae rhan hanfodol hefyd drwy helpu i gadw’r glaswellt i lawr. Diolch i’r rhywogaethau hyn a’r pridd anffrwythlon, mae’r glaswelltau cain (fel Perwellt y Gwanwyn, Crydwellt a Rhonwellt y Ci) yn caniatáu digon o le i flodau gwyllt dyfu.

Ewch i archwilio dolydd gwlyb a sych yr iseldir yng Ngwarchodfa Natur Dôl Coed Three Hagges.

Ar briddoedd gwlypach lle mae afonydd yn torri eu glannau yn y gaeaf, mae dolydd gorlifdir yn datblygu lle mae’r pridd yn ddyfnach ac yn fwy ffrwythlon. Mae’r cynefin hwn yn cynnal llystyfiant eithaf tal ac ir.

Planhigion i’w gweld – Blodyn Llefrith, Carpiog y Gors, Erwain, Bwrned Mawr, Britheg Pen y Neidr a Chynffonwellt y Maes.

Mewn llecynnau ychydig yn wlypach, gall Canwraidd y Dŵr a Gold y Gors ffynnu ac mewn dolydd gorlifdir hynafol gyda phriddoedd llai ffrwythlon gellir cynnig cartref i flodyn cain Ffenigl yr Hwch.

Ewch i archwilio dolydd gorlifdir yng Ngwarchodfa Natur Dôl Lugg yn Swydd Henffordd neu Ddolydd Long Herdon a Grange yn Swydd Buckingham.

Mewn ardaloedd o ogledd Prydain, mae dolydd gwair ucheldirol yn ffynnu gyda fflora nodedig iawn, gan ddarparu cartref i gannoedd o rywogaethau o blanhigion, sydd nid yn unig yn helpu blodau gwyllt, ond hefyd bywyd gwyllt lleol. Mewn cyfnodau brig, mae’r dolydd traddodiadol hyn yn llawn bywyd – o wenyn a glöynnod byw i adar a mamaliaid bach.

Er nad ydynt mor gyfoethog o ran rhywogaethau â dolydd yr iseldir, gallant fod yn eithriadol ysblennydd.

Planhigion i’w gweld – Pig-yr-aran y Coed, Ysgallen Fwyth, Canwraidd, Bwrned Mawr, Blodyn Menyn, Meillionen Goch, Cribell Felen ac Effros.

Mae’r tapestri lliwgar o ddolydd gwair yn cael ei feddalu yn aml gan flodau gwyn ewynnog Cneuen y Ddaear ac yn anaml, mae rhywogaethau o Fantell Fair yn swatio ymhlith y glaswelltau.

Ewch i archwilio dôl wair niwtral yng Nghaeau Tan y Bwlch yng Ngwynedd neu ddôl wair yng Ngwarchodfa Natur Fferm Joan’s Hill yn Swydd Henffordd.

Mae’n cael ei alw hefyd yn laswelltir coesyn yn ne orllewin Lloegr a phorfa Rhos yng Nghymru, a cheir porfa frwyn o Laswellt y Gweunydd ar briddoedd tlotach mewn ardaloedd gorllewinol.

Planhigion i’w gweld – Glaswellt y Gweunydd, Brwyn, Carpiog y Gors, Tamaid y Cythraul, Carwy Droellennog, Llafnlys Bach, Ystrewlys a Thegeirian y Gors.

Mae hwn yn gynefin arbennig o dda i fywyd gwyllt arall gan gynnwys ymlusgiaid, amffibiaid, infertebrata ac adar rhydio sy’n magu.

Roedd dolydd porfa llawn blodau yn nodwedd gyffredin ar un adeg o dir pori, ond heddiw ychydig iawn sydd ar ôl. Defnyddiwyd y glaswelltiroedd bywiog a hardd hyn yn draddodiadol i gadw buchesi bach o wartheg neu geffylau. Mae llawer o borfa ledled y DU wedi cael ei ‘gwella’ yn amaethyddol drwy ddraenio, aredig, gwrteithio ac ailhadu. Mae hyn yn golygu bod llawer o’r safleoedd hyn wedi colli’r rhan fwyaf o’u hintegriti ecolegol. Mae blodau gwyllt yn cael trafferth yn aml oherwydd bod y lefelau maethynnau yn uwch, a bydd y rhwydweithiau ffyngaidd tanddaearol a’r cronfeydd hadau yn absennol i raddau helaeth oherwydd aredig a thriniaeth gemegol. Gellir rheoli dolydd porfa llawn blodau gyda da byw neu dorri.

Ewch i archwilio’r borfa niwtral yng Ngwarchodfa Natur Cae Blaen-dyffryn yn Sir Gaerfyrddin neu’r glaswelltir coesyn yn Greena Moor yng Nghernyw.

Gellir dod o hyd i rai o’r cynefinoedd blodau gwyllt mwyaf trawiadol ar bridd alcalïaidd, wedi’i ddraenio’n dda, sy’n datblygu ar ben creigiau sialc a chalchfaen. Gall y glaswelltir yma fod yn  gartref i gasgliad rhyfeddol o gymaint â 50 o rywogaethau mewn un metr sgwâr.

Planhigion i’w gweld – Teim Gwyllt, Briwydd Felen, Bwrned, Cor-rosyn Cyffredin, Penrhudd, Clychau’r Eos a Chlafrllys Bach.

Ond a dweud y gwir, y blodau prin ac anarferol sy’n gwneud y dolydd hyn mor gyffrous, gan gynnwys Tegeirian, Crwynllys, Amlaethai, Ytbys a Blodyn y Pasg.

Ewch i archwilio porfa galchfaen yng Ngwarchodfa Natur Winskill Stones yng ngogledd Swydd Efrog neu laswelltir sialc ar Fferm Ranscombe yng Nghaint.

Un o’n glaswelltiroedd mwyaf cyffredin ni, ond sydd ddim yn cael ei werthfawrogi efallai, yw glaswelltir asid. Mae i’w gael ar briddoedd asid y bryniau a’r mynyddoedd, yn ogystal â gorchuddio creigiau iseldir asidig fel tywodfaen a siâl.

Planhigion i’w gweld – Tresgl y Moch, Briwydd Wen, Clust y Llygoden, Amlaethai’r Waun a Suran yr Ŷd. Glaswelltau fel Maeswellt, Peiswellt, Brigwellt y Gwanwyn, Glaswellt y Rhos, Perwellt y Gwanwyn, Cawnen Ddu a Brigwellt Main. O bryd i’w gilydd gellir gweld digonedd o flodau gwyllt eraill fel Tegeirian Brych y Rhos, Cribau San Ffraid a Pheradyl yr Hydref, yn ogystal â chlytiau o Glychau’r Eos.