Come and be part of a global voice for wild plants and fungi
Fungi are crucial to nearly all life on Earth, but they are not given the recognition they deserve. Will you join our mission to change that?
Fungi are crucial to nearly all life on Earth, but they are not given the recognition and investment they deserve. Will you join our mission to change that?
Our corporate partners benefit from 35 years of experience in nature restoration so they can achieve real impact.
Become a Plantlife member today and together we will rebuild a world rich in plants and fungi
Read in: EnglishCymraeg
Nid dim ond coed sy’n dal ac yn storio carbon – fe all ein dolydd a’n glaswelltiroedd ni chwarae rhan bwysig hefyd.
Os ydych chi’n cymryd rhan ym Mai Di Dor eleni, bydd eich gardd ar ei ffordd i ddod yn hafan hardd a bioamrywiol i natur. Ond mae bonws i’w gael o helpu’r blodau gwyllt i dyfu – wrth i chi adael i lawnt ddod yn ddôl, daw eich gardd yn storfa garbon i chi’ch hun, gan helpu i leihau eich ôl troed carbon.
Pan fydd pobl yn sôn am ddal a storio carbon, mae’r rhan fwyaf yn meddwl am goed. Fel cymdeithas rydyn ni’n fwy ymwybodol nag erioed o’r blaen o rôl coetiroedd wrth frwydro yn erbyn newid hinsawdd a chreu gofod ar gyfer byd natur. Mae llawer llai o drafod ar y rôl hynod a’r un mor hanfodol y gall ein glaswelltiroedd a’n dolydd ni ei chwarae wrth gynyddu bioamrywiaeth a dal a storio carbon o’r atmosffer.
Pan fyddwn ni’n creu glaswelltiroedd a dolydd iach drwy dorri’r glaswellt neu gael da byw i bori, rydyn ni’n syml yn efelychu gweithgarwch y gyrroedd o lysysyddion gwyllt mawr a arferai symud ar draws ein bryniau a’n dyffrynnoedd. Mae’r cynefinoedd yma – os yw’r pori’n ysgafn, yn anaml ac ar ddwysedd isel – yn ail-greu tirweddau cynhanesyddol ac yn darparu cartref i’n planhigion gwyllt ni, trychfilod, adar a ffyngau. Mae glaswelltiroedd naturiol a lled-naturiol (sy’n golygu’r rhai sy’n cael eu ffermio ond mewn ffordd draddodiadol, llai dwys) yn gwella ansawdd ein dŵr, yn atal llifogydd ac yn helpu i gynyddu gwydnwch ffermio i sychder yr haf.
Mae gan y glaswelltir yma – a’r pridd iach oddi tano – botensial anhygoel ac anhysbys hefyd i gloi carbon atmosfferig. Mae carbon pridd yn storfa arbennig o werthfawr; mae’n llawer mwy sefydlog a pharhaol na’r carbon mewn coed, sy’n agored i niwed o danau coedwig, plâu a chlefydau.
Wrth i blanhigion fyw a thyfu, mae carbon o’r atmosffer yn cael ei dynnu i lawr i wreiddiau’r planhigion, lle mae’r myrdd o greaduriaid yn y pridd yn ei ddefnyddio, gan ei gloi i ffwrdd o dan y ddaear. Wrth i amrywiaeth y planhigion ar yr wyneb gynyddu, felly hefyd yr amrywiaeth o ficro-organebau, ffyngau ac infertebrata oddi tanodd. Po fwyaf amrywiol yw bywyd y pridd, y cyfoethocaf yw’r ecosystem gyfan – a’r mwyaf o garbon y gall y pridd ei storio.
Mae rôl bron yn gyfriniol y ffyngau mycorhisol yn gyfarwydd bellach. Maen nhw’n cysylltu gwreiddiau â’r maethynnau yn y pridd, gan fasnachu siwgrau y mae planhigion a choed yn eu creu o olau’r haul gyda mwynau wedi’u cloi i ffwrdd y mae ffyngau’n eu tynnu o’r pridd. Rydyn ni’n gwybod bellach y gall planhigion a choed gyfathrebu drwy’r rhwydweithiau ffyngaidd yma, gan eu hysbysu am blâu a chlefydau a throsglwyddo maethynnau i eraill sydd mewn angen.
Mae gan ffyngau mycorhisol rôl bwysig arall – maen nhw’n hollbwysig yng ngallu planhigion i drosglwyddo carbon i’r pridd. Mewn ardaloedd o dir fferm, dolydd a gerddi lle mae’r pridd yn cael ei aredig, ei wrteithio neu ei reoli gan nifer bach o rywogaethau glaswellt, mae’r rhwydweithiau mycorhisol yma’n llawer llai effeithiol – gyda llai o rywogaethau a photensial storio carbon is. Pan fyddwn yn gofalu am ein tir fferm a’n gerddi yn ofalus, gan dorri a phori’n anaml ac yn ysgafn, ac osgoi aredig a phlaladdwyr, rydym yn meithrin ein ffyngau mycorhisol, gan helpu’r pridd i ddod yn storfa garbon fwy grymus.
Drwy gymryd rhan ym Mai Di Dor, byddwch nid yn unig yn dechrau creu cartref i flodau gwyllt a phryfed, ond byddwch hefyd yn creu priddoedd iachach sy’n rhoi maeth i blanhigion eich gardd – ac yn lleihau eich ôl troed carbon ar yr un pryd.
Mae gan Loegr yn unig tua 640,000 hectar o erddi preifat. Pe bai dim ond chwarter yr ardal yma’n cael ei thrawsnewid yn ddôl llawn blodau gwyllt – drwy dorri dim ond unwaith neu ddwywaith y flwyddyn a chasglu’r toriadau – gallai’r priddoedd gardd yma ddal a storio swm ychwanegol o garbon sy’n cyfateb i fwy na 3 miliwn o allyriadau ceir blynyddol arferol o fewn dyfnder rhaw, ac ymhell dros 10 miliwn o geir mewn priddoedd mor ddwfn ag un metr*.
Un rhan yn unig o’r pos yw lawntiau a gerddi wrth gwrs – mae tirwedd glaswelltir amaethyddol y DU yn cynnig potensial aruthrol i ni ddal a storio carbon, a hefyd gwarchod amaethyddiaeth a bioamrywiaeth.
Mae gan ffermwyr a pherchnogion tir rôl sylfaenol i’w chwarae – gan gyfuno cynhyrchiant bwyd â glaswelltiroedd cynaliadwy sy’n cloi carbon mewn priddoedd iach, ecolegol gyfoethog. Mae tua 40% o arwynebedd tir y DU yn laswelltir – ond mae llawer o hwn yn cael ei ffermio’n ddwys, gan gyfyngu ar ei botensial ar gyfer storio carbon.
Yn fyd-eang, mae astudiaethau wedi awgrymu y gallai 2.3 i 7.3 biliwn o dunelli cyfwerth â CO2 y flwyddyn gael eu dal a’u storio drwy adfer amrywiaeth glaswelltiroedd.
Nid yw dal a storio carbon yn golygu mwy o goed yn unig. Mae glaswelltir iach, gyda phori mwy sensitif a’r ffermio llai dwys sy’n ei feithrin, hefyd yn cadw carbon allan o’r atmosffer.
Dim ots pa mor fawr neu fach yw ein gardd ni, mae gennym ni i gyd rôl i’w chwarae, a gallwn ni i gyd wneud gwahaniaeth. Mae’n hawdd dechrau arni – rhowch eich peiriant torri glaswellt i gadw yn ystod mis Mai eleni!
Cyfle i ddarganfod y coetiroedd cam, cnotiog ar gopaon uchaf, gwylltaf Cymru, wrth i Robbie Blackhall-Miles ddatgelu cyfrinachau coetiroedd bach ond hudolus Eryri, sef Meryw a Helyg Bach.
Plantlife's Road Verges Advisor Mark Schofield reveals how to keep your thriving No Mow May flowering lawn blossoming into June.
Hywel Morgan
Learn from Hywel Morgan, Plantlife’s Agricultural Advisor, about how and why he made the switch to nature friendly farming on his 230-acre beef and sheep farm at the western end of the stunning Bannau Brycheiniog (Brecon Beacons National Park).
‘Roeddwn i’n arfer gwneud llawer o drin, ailhadu a gwrteithio. Mae hyn yn effeithio ar rywogaethau o blanhigion gwyllt a chyflwr y pridd, ac yn rhyddhau nwyon tŷ gwydr. Fe wnes i sylweddoli hefyd mai dim ond gwneud iawn yn y tymor byr oedden nhw ac nad oedden nhw wir yn talu am gost y straen a’r mewnbwn. Yn aml iawn fel ffermwr rydych chi’n teimlo bod angen i chi fod yn cynhyrchu waeth beth yw’r gost, ond yn ariannol, mae cost mewnbynnau rydych chi’n eu prynu i mewn wedi cynyddu i lefel sydd ymhell o fod yn fforddiadwy.
Fe wnes i newid y system bum mlynedd yn ôl, ar ôl sgwrs gyda Gwas Sifil a ddywedodd y byddai ffermwyr, yn y dyfodol, yn cael eu talu am ffermio sy’n fwy ystyriol i natur. Roedd y trawsnewid yn heriol, yn ariannol ac yn feddyliol: roedd y pwysau gan eraill i ddal ati i ffermio’n gonfensiynol yn enfawr.
Ar ôl y rhyfel roedd y meddylfryd yn ymwneud â chynhyrchu, a byddai ffermwyr tenant wedi colli eu ffermydd oni bai eu bod yn bodloni’r galw. Mae’r athrawiaeth yma wedi dylanwadu ar genedlaethau o ffermwyr ers hynny. Mae’n golygu ein bod ni wedi colli’r cysylltiad rhwng sut a pham rydyn ni’n cynhyrchu’r bwyd, ac rydyn ni weithiau’n anghofio am fanteision bywyd gwyllt o fewn system y fferm.
Mae gwneud y newid wedi golygu gostyngiad mawr mewn costau ac rydw i’n gallu gweld – a mwynhau – manteision gweithio gyda byd natur.
Rydw i’n ceisio cadw popeth yn syml. Rydw i wedi rhoi’r gorau i ddefnyddio cemegau a gwrteithiau. Mae hyn yn helpu i leihau ffrwythlondeb y pridd ac wedyn yn annog tyfiant blodau gwyllt a phlanhigion eraill y glaswelltir sydd angen lefelau isel o faethynnau. Rydw i wedi gweld llawer mwy o Bys-y-ceirw, y Gribell Felen, Milddail a Llyriad ers gwneud y newid. Mae gen i hefyd lawer iawn o wahanol rywogaethau o gapiau cwyr yn fy nghaeau nawr ac mae rhai o bwysigrwydd rhanbarthol hyd yn oed.
Bellach mae fy ngwrychoedd i’n cael tyfu’n dalach ac yn fwy trwchus, a dim ond bob tair blynedd maen nhw’n cael eu tocio. Rydw i hefyd wedi plannu llawer o goed a gwrychoedd dros y blynyddoedd diwethaf ac wedi creu pwll mawr.
Mae angen amser adfer ar blanhigion ar ôl pori er mwyn iddyn nhw allu ffynnu. Er mwyn caniatáu i hyn ddigwydd rydw i bellach yn defnyddio pori torfol, sef symud gwartheg mewn cyfnodau byr o bori dwys iawn, a phori byrnau, sy’n galluogi i dda byw fwydo ar fyrnau gwair cyfan. Rydw i wedi stopio prynu porthiant i mewn ar wahân i rywfaint o wair, ac yn canolbwyntio ar gynhyrchu da byw o ansawdd uchel sy’n bwydo ar borfa.
Roeddwn i angen gwell cydbwysedd rhwng gwahanol fathau o bori, oherwydd mae defaid a buchod yn pori mewn gwahanol ffyrdd, felly llai o ddefaid a chynnydd yn nifer y gwartheg. Heb y rheolaeth gywir, bydd defaid yn bwyta popeth bron, mae gwartheg yn pori mewn ffordd lai dinistriol ac yn gyffredinol maen nhw’n well ar gyfer bioamrywiaeth. Rydw i bob amser yn gweithio i ddarganfod pa gydbwysedd sy’n addas ar gyfer fy nhir i.
Dylai polisi’r llywodraeth wobrwyo ffermydd teuluol llai sy’n ystyriol i fyd natur – mae’n wobr am wneud pethau da sydd o fudd i bob un ohonom ni. Mae angen i fanciau ac archfarchnadoedd gefnogi’r symudiad hwn hefyd gan fod bwyd maethlon ac iach yn rhan o’r ateb ar gyfer yr hinsawdd, yr amgylchedd ac iechyd pobl. Mae angen mwy o gyngor a chefnogaeth o ffermwr i ffermwr hefyd ynghylch amaethyddiaeth adfywiol er mwyn symud i ddyfodol cynaliadwy.
Mae sicrhau diogelwch bwyd yn golygu bwyta yn lleol ac yn dymhorol ac, yn sicr, does dim posib i ni gael system fwyd sefydlog pan mae byd natur yn dirywio. Rydw i’n credu y dylai ffermio sy’n gyfeillgar i natur gael ei alw yn “ffermio” ac y dylai unrhyw beth arall gael ei alw yn ffermio diwydiannol neu gemegol.’
Dod yn warcheidwad glaswelltir a helpu i adfer 10,000 o hectarau o laswelltir llawn rhywogaethau erbyn 2030. Cyfrannwch heddiw.
The beautiful mountain plant, Rosy Saxifrage, has returned to the wild in Wales after becoming extinct in 1962.
The Wild Leek has been a symbol of Wales for so long that its stories date back to St David himself.
Mae glaswelltiroedd amaethyddol yn rheoli tirwedd wledig Cymru. Mae dod o hyd i ffyrdd o adfer cynefinoedd llawn rhywogaethau i ffermydd yn flaenoriaeth i Plantlife Cymru.
Mae llawer o’n tirweddau ucheldirol ac iseldirol ni yng Nghymru yn cael eu rheoli gan gaeau gwyrdd. A dweud y gwir, mae 83% o’n tirwedd amaethyddol ni’n cael ei reoli fel glaswelltir parhaol neu ar gyfer pori garw. Bydd ein cynlluniau amaeth-amgylcheddol yn y dyfodol yn rhan hanfodol o baratoi’r ffordd ar gyfer adfer y tirweddau hyn. O ganlyniad, mae Plantlife wedi bod yn gweithio’n galed ar ein hymateb i Fil Amaethyddol Cymru a Chynigion y Cynllun Ffermio Cynaliadwy ar gyfer 2025.
Mae glaswelltiroedd parhaol (y rhai nad ydynt yn cael eu haredig na’u hailhadu’n rheolaidd) yn cael eu hanwybyddu yn aml wrth liniaru newid yn yr hinsawdd. Fodd bynnag, maent yn ateb allweddol sy’n seiliedig ar natur i’r heriau sy’n ein hwynebu ni. Un rheswm pam eu bod yn cael eu hanwybyddu cymaint yw diffyg gwybodaeth gyfunol am garbon pridd glaswelltir. Maen nhw hefyd yn cael eu gwthio i’r ochr gan bwyslais ar blannu coed ac adfer mawndiroedd mewn polisi. Mae rheoli glaswelltir parhaol yn effeithiol wrth wraidd cynhyrchiant da byw yng Nghymru a’r economi ffermio ehangach. Mae angen iddo fod wrth galon mynd i’r afael â’r argyfwng hinsawdd a bioamrywiaeth hefyd.
Mae glaswelltiroedd yn gynefinoedd anhygoel, sy’n gallu dal a storio carbon, a gwella bioamrywiaeth. Maen nhw’n darparu amddiffynfeydd naturiol rhag llifogydd, yn gwella ein hiechyd a’n lles, ac yn cloi llygryddion. Yn bwysig iawn hefyd, maen nhw’n cynnal rhan unigryw o dreftadaeth ddiwylliannol Cymru.
Yn Plantlife, byddem yn hoffi gweld mwy o gydnabyddiaeth i’r manteision niferus y gall y glaswelltiroedd hyn eu darparu. Rydyn ni’n gofyn i’r Llywodraeth gefnogi ffermwyr a rheolwyr tir i addasu eu harferion ffermio. Hefyd, i’r llywodraeth gynorthwyo ffermydd i adfer a chynnal glaswelltiroedd llawn rhywogaethau. Yn anffodus, yn y gorffennol, mae adfer glaswelltiroedd wedi arwain at gyfraddau talu is o gymharu, er enghraifft, â chymorth i ffermydd âr. Mae angen i’r cynllun newydd fod yn economaidd hyfyw er mwyn i bob ffermwr ymuno ag ef. Bydd yn bwysig bod cyngor da ar gael i ffermwyr a rheolwyr tir i gael mynediad at y cynlluniau hyn, eu defnyddio a’u rheoli.
Yr olygfa ar draws gwarchodfa natur Cae Blaen-dyffryn, a’r dirwedd o’i chwmpas. © Chris Harris – Plantlife
Yn ogystal â rhoi pwysau ar Lywodraeth Cymru i wneud y gorau y gall dros ein hamgylchedd ffermio, rydyn ni hefyd yn gweithio tuag at adfer glaswelltiroedd amaethyddol ein hunain.
Mae Hywel Morgan wedi ymuno â thîm Plantlife Cymru yn ddiweddar fel ein Cynghorydd Amaethyddol. Bydd yn gweithio yn y dirwedd o amgylch ein gwarchodfa natur yng Nghae Blaen-dyffryn, ger Llanbedr Pont Steffan. Mae’n siarad â ffermwyr lleol ac yn ceisio deall beth yw’r camau gweithredu mwyaf buddiol a chynaliadwy ar gyfer cadwraeth glaswelltir.
Rydyn ni’n gobeithio, dros amser, y gallwn ni weithio llawer mwy gyda’r gymuned ffermio yma. Bydd Plantlife yn chwilio am arian ar gyfer adfer glaswelltiroedd yn seiliedig ar y cyfleoedd rydyn ni’n dod ar eu traws. Mae Hywel yn cyfrannu gwybodaeth bersonol am ffermio a bydd yn cael gwybodaeth leol drwy siarad â’r gymuned ffermio. Bydd hyn yn ein helpu ni i eiriol dros atebion adfer glaswelltiroedd sydd â’r siawns orau o lwyddo.
Mae Hywel Morgan yn Gynghorydd Amaethyddol (Cymru) yn Plantlife Cymru
Dilynwch ein blog ni a chofrestru ar gyfer ein cylchlythyr; efallai y bydd Hywel yn rhannu gwybodaeth am yr hyn mae wedi’i ddysgu o siarad â’r gymuned ffermio leol.
Byddwn yn anfon diweddariadau atoch chi ar e-bost am ein gwaith, newyddion, ymgyrchoedd, apeliadau a ffyrdd o gymryd rhan. Ni fyddwn yn rhannu eich manylion byth a gallwch optio allan ar unrhyw adeg. Darllenwch ein Hysbysiad Preifatrwydd.
