Come and be part of a global voice for wild plants and fungi
This autumn, help us find Britain’s most colourful and important fungi – waxcaps.
Fungi are crucial to nearly all life on Earth, but they are not given the recognition and investment they deserve. Will you join our mission to change that?
Our corporate partners benefit from 35 years of experience in nature restoration so they can achieve real impact.
Become a Plantlife member today and together we will rebuild a world rich in plants and fungi
Read in: EnglishCymraeg
Lizzie Wilberforce
Britain’s waxcap grasslands are considered to be some of the best in Europe.
Discover the pressures these colourful fungi and their habitats face, and how you can take action to protect them for the future.
Mae sioe hardd yr hydref o gapiau cwyr amryliw yn ddangosydd pwysig o laswelltiroedd hynafol sydd heb eu haredig ers degawdau, ac sy’n gyfoethog mewn carbon a bioamrywiaeth pridd.
Yn anffodus, mae llawer o’r safleoedd cwbl unigryw yma ar gyfer ffyngau’r glaswelltir yn parhau i ddiflannu o ganlyniad i blannu coed, tai newydd, ffermio dwys, seilwaith trafnidiaeth a mwy. Mae’n sicr bod llawer mwy hefyd yn cael eu colli heb eu gweld, oherwydd cyfres o faterion rhyng–gysylltiedig sy’n gosod cadwraeth ffyngau ymhell y tu ôl i gadwraeth tacsa eraill fel mamaliaid ac adar.
Y broblem gyntaf, a’r bwysicaf efallai, yw prinder arolygwyr maes medrus (o’r enw mycolegwyr) sy’n gallu adnabod a chofnodi ffyngau. Yn ffodus, mae’n ymddangos bod diddordeb cynyddol mewn ffyngau ymhlith y cyhoedd. Mae’r 1,500 o aelodau o dudalen Facebook #WaxcapWatch Plantlife yn adlewyrchiad o hyn, ac yn galonogol iawn.
Fodd bynnag, mae nifer y bobl sy’n gweithio’n broffesiynol fel arolygwyr maes yn parhau i fod yn isel iawn. Nid yw’r rhan fwyaf o ymgynghoriaethau ecolegol, sy’n gwneud gwaith arolygu i warchod bywyd gwyllt yn ystod datblygiadau, yn cyflogi mycolegwyr.
Mae’r diffyg cofnodwyr a chofnodi arbenigol yma’n golygu mai ychydig iawn o ddata sydd gennym ni o hyd sy’n disgrifio dosbarthiad gwahanol rywogaethau ffyngaidd ar draws rhannau helaeth o’r wlad, yn enwedig o gymharu â thacsa eraill.
Mae pwysau aruthrol ar ddefnydd tir heddiw. Mae arnom ni angen tir ar gyfer ffermio, ar gyfer plannu coed, ar gyfer cynhyrchu ynni adnewyddadwy, ar gyfer tai: mae’r rhestr yn ddiddiwedd. Mae ein gallu ni i sicrhau adferiad byd natur yn dibynnu ar wneud penderfyniadau da wrth i ni gynllunio’r gweithgareddau hyn. Mae hynny yn ei dro yn sicrhau bod byd natur yn cael ei warchod, a’i adfer mewn gwirionedd, yn unol â thargedau a pholisïau’r llywodraeth.
Fodd bynnag, meddyliwch am hyn: mae cynlluniau ar droed i adeiladu stad fawr o dai newydd ar dir amaethyddol a oedd yn arfer cael ei bori gan ddefaid. Mae angen arolygon ecolegol. Fodd bynnag, nid yw chwiliad o gronfeydd data’n datgelu unrhyw gofnodion ffyngaidd, oherwydd nid oes unrhyw fycolegwyr maes wedi ymweld â’r tir erioed.
Mae’r ymgynghoriaeth ecolegol yn ymweld â’r safle yn yr haf, oherwydd dyma’r amser gorau i gynnal arolwg o blanhigion, adar a mamaliaid. Nid yw’n cyflogi mycolegydd. Nid yw’r planhigion yn y caeau mor ddiddorol â hynny – ac felly mae’r cynnig yn cael sêl bendith. Mewn gwirionedd, mae’r caeau’n eithriadol gyfoethog mewn capiau cwyr, ond does neb yn gwybod hynny, a does neb yn edrych. Mae’r safle’n cael ei golli heb gael ei gydnabod am ei fioamrywiaeth o gwbl.
Mae hon yn broblem real iawn y mae Plantlife yn dyst iddi ar hyn o bryd mewn achosion niferus ledled Cymru. Mae arolygon ffyngaidd yn anodd eu cynnal, ac yn cael eu hystyried yn afresymol o feichus yn aml i ddatblygwyr, hyd yn oed ar gyfer prosiectau mawr. O ganlyniad, rydyn ni’n colli glaswelltiroedd hynafol gwerthfawr cyn i ni allu eu hadnabod nhw am yr hyn ydyn nhw hyd yn oed. Does dim posib gwneud iawn am effaith ar rywbeth nad oeddech chi’n gwybod ei fod yno erioed.
Mae hefyd yn debygol o fod yn broblem gynyddol yn ystod y blynyddoedd sydd i ddod gyda phrosiectau seilwaith mawr yn cael eu cynllunio. Er enghraifft, yng Nghymru mae llawer iawn o waith wedi cael ei drefnu i atgyfnerthu ein grid cyflenwi trydan, gyda cheblau newydd yn cael eu gosod yn eu lle ledled y wlad. Dywedodd Julie James AS, y Gweinidog Newid Hinsawdd yng Nghymru, yn 2023 mai’r rhagdybiaeth fydd y bydd ceblau newydd yn cael eu rhoi o dan y ddaear, er mwyn lleihau’r effaith weledol. A fydd yr effaith ar ffyngau’n cael ei nodi a’i lliniaru’n ddigonol? Ar hyn o bryd, mae hynny’n ymddangos yn annhebygol.
Dydyn ni ddim wedi colli’r frwydr yn llwyr ac mae llawer o bethau y gallwn ni eu gwneud i fynd i’r afael â’r broblem hon.
The fight is not over, and it’s not lost, so join us in our efforts to get ancient waxcap grasslands recognised and better protected for the future.
Protect grassland fungi by taking part in the #WaxcapWatch
Cyfle i ddarganfod y coetiroedd cam, cnotiog ar gopaon uchaf, gwylltaf Cymru, wrth i Robbie Blackhall-Miles ddatgelu cyfrinachau coetiroedd bach ond hudolus Eryri, sef Meryw a Helyg Bach.
Britain’s waxcap grasslands are considered to be the best in Europe. Discover the pressures these colourful fungi and their habitats face…
Hywel Morgan, Plantlife’s Agricultural Advisor, explains how and why he made the switch to sustainable farming on his 230-acre farm in Wales.
Yr hydref yma, helpwch Plantlife i ddod o hyd i ffyngau mwyaf lliwgar a phwysicaf Prydain – capiau cwyr.
Mae Prydain yn gartref i rai o laswelltiroedd capiau cwyr pwysicaf y byd. Fodd bynnag, mae llawer o rywogaethau’n prinhau ac yn dirywio; mae angen eu hadnabod a’u gwarchod.
#WaxcapWatch
Mae capiau cwyr yn arwydd o laswelltir prin, llawn rhywogaethau. Mae gwybod ble mae capiau cwyr a ffyngau eraill y glaswelltir yn ffynnu yn ein helpu ni i ddeall lle mae darnau o ddolydd hynafol yn goroesi, er mwyn i ni allu eu gwarchod ar gyfer y dyfodol.
Nid yn unig yn bwysig ar gyfer y cannoedd o flodau gwyllt y gallant fod yn gartref iddynt, mae’r glaswelltiroedd hynafol yma hefyd yn hanfodol yn y frwydr yn erbyn newid hinsawdd. Gall glaswelltiroedd llawn rhywogaethau storio hyd at draean yn fwy o garbon nag ardaloedd sydd â dim ond ychydig o rywogaethau.
Mae’n hawdd i unrhyw un yng Nghymru, Lloegr a’r Alban gymryd rhan yn y Waxcap Watch – y cyfan sydd arnoch ei angen yw ffôn clyfar neu fynediad at gyfrifiadur!
Cliciwch drwy’r cyfarwyddiadau isod i’ch arwain chi o’r dechrau i’r diwedd.
Fel arall, ar ôl i chi glicio ar y ddolen uchod a dewis ‘Open in browser’, gallwch lansio’r arolwg yn eich porwr gwe heb orfod lawrlwytho ap Survey123.
Ar ôl i chi gyflwyno eich arolwg cyntaf, y tro nesaf y byddwch yn agor ap Survey123 cliciwch ar yr eicon WaxcApp (cap cwyr coch gyda logo Plantlife) ac wedyn ‘Collect’ i lenwi arolwg arall.
Ewch i ymweld â chae, parc, ymyl ffordd, porfa, rhostir, twyn neu fynwent; mewn gwirionedd, gallwch ymweld ag unrhyw ardal laswelltog sydd ar agor i’r cyhoedd, neu y mae gennych ganiatâd penodol y perchennog tir ar ei gyfer, rhwng mis Medi a diwedd mis Tachwedd pan fydd y capiau cwyr yn edrych ar eu gorau.
Mae posib dod o hyd iddyn nhw yn tyfu yn:
• Porfeydd parhaol a dolydd gwair
• Glaswelltir ar glogwyni, llethrau arfordirol a thwyni tywod
• Glaswelltir a rhos yr ucheldir
• Glaswelltiroedd trefol gan gynnwys lawntiau, parciau, mynwentydd eglwysi a chapeli
• Ymylon ffyrdd
Y ffordd hawsaf i chwilio ardal am gapiau cwyr yw drwy gerdded mewn patrwm igam-ogam ar gyflymder araf, gan mai dim ond ychydig gentimetrau o daldra ydi rhai o’r madarch!
Defnyddiwch yr ap i ateb ychydig o gwestiynau am y lle rydych chi’n ymweld ag ef ac i gofnodi pa liwiau capiau cwyr a ffyngau glaswelltir y gallwch eu gweld.
Nid oes unrhyw gyfyngiad ar nifer yr arolygon rydych chi’n eu llenwi – gorau po fwyaf oherwydd bydd hyn yn helpu i greu darlun o’r hyn sydd i’w gael ar eich safle chi drwy gydol y tymor ffyngau. Bydd gwahanol ffyngau yn mynd a dod wrth i’r misoedd newid. Dim ond am ychydig ddyddiau neu wythnosau y mae posib gweld rhai ffyngau.
Yn cael ei hadnabod fel crëwr dolydd byd natur, y Gribell Felen yw’r planhigyn unigol pwysicaf sydd arnoch ei angen wrth greu dôl blodau gwyllt.
The beautiful mountain plant, Rosy Saxifrage, has returned to the wild in Wales after becoming extinct in 1962.
Drwy gymryd rhan yn ein harolwg byddwch yn ein helpu ni i wneud y canlynol:
Chi sy’n gyfrifol am eich iechyd a’ch diogelwch eich hun; nid yw Plantlife yn derbyn unrhyw atebolrwydd na chyfrifoldeb am les arolygwyr. Yn yr un modd, nid yw’n derbyn unrhyw atebolrwydd na chyfrifoldeb am ddifrod i, neu golli, eiddo personol.
Rydym bob amser yn argymell ymweld â safleoedd a chynnal arolygon gyda rhywun arall a chymryd y rhagofalon canlynol:
– Gwiriwch ragolygon y tywydd a gwnewch drefniadau priodol. Os bydd y tywydd yn newid efallai y bydd angen i chi ailfeddwl am eich cynlluniau.
– Byddwch yn ofalus ar dir anwastad neu lithrig a chadwch at y llwybrau troed lle bo angen.
– Ewch â ffôn symudol gyda chi a rhowch wybod i rywun ble rydych chi’n mynd a phryd rydych chi’n disgwyl dychwelyd.
– Nid yw’r rhan fwyaf o ffyngau yn wenwynig; mae hyd yn oed y rhai gwenwynig yn ddiogel i’w dal. Fodd bynnag, golchwch eich dwylo bob amser ar ôl trin ffyngau.
Cymru a Lloegr
Gellir dod o hyd i ffyngau’r glaswelltir ar draws amrywiaeth o wahanol safleoedd, ac mae llawer ohonynt yn hygyrch i’r cyhoedd, fel meysydd chwarae, parciau neu fynwentydd. Lle nad oes mynediad agored, cadwch at hawliau tramwy cyhoeddus (llwybrau troed a llwybrau marchogaeth). Os ydych chi’n bwriadu cynnal arolwg ar dir preifat, gwnewch yn siŵr eich bod yn cael caniatâd perchennog y tir i gael mynediad i’r safle.
Yr Alban
Gwnewch yn siŵr eich bod yn dilyn Cod Mynediad Awyr Agored yr Alban wrth wneud y gweithgaredd yma
Rhannwch eich darganfyddiadau capiau cwyr gyda ni ar gyfryngau cymdeithasol gan ddefnyddio’r hashnod #WaxcapWatch
Gwyrdroi’r Coch
Rydyn ni’n gwybod bod rhai rhywogaethau o anifeiliaid mewn perygl yn y byd, ond oeddech chi’n gwybod bod rhai o’n planhigion ni hefyd dan fygythiad o ddifodiant?
Y newyddion da ydi bod eu hachub yn bosibl. Dyma dair rhywogaeth o blanhigion sydd mewn perygl yng Nghymru a’r gwaith gwych sy’n cael ei wneud i ddod â nhw’n ôl o ddibyn difodiant.
Dyma ein hunig rywogaeth frodorol o Greigafal yng Nghymru, ac yn y 1970au dim ond cyn lleied â 6 phlanhigyn oedd ar ôl yn y gwyllt, gan ei roi mewn perygl allweddol yn rhyngwladol!
Dim ond yn IPA y Gogarth ger Llandudno y mae i’w gael, lle mae ein swyddog planhigion fasgwlaidd, Robbie, yn gweithio ochr yn ochr â’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, Cyfoeth Naturiol Cymru, PONT, a’r ffermwr tenant, Dan Jones, i bori’r tir mewn a ffordd sydd o fudd i’r rhywogaeth.
Mae hyn, ynghyd ag ymdrechion i blannu planhigion ifanc allan, wedi bod yn llwyddiant ysgubol, ac rydyn ni wedi mynd o 6 i ymhell dros 70 o blanhigion. Rydyn ni nawr yn gweithio gyda myfyrwyr ymchwil, Dan a gardd fotaneg Treborth i ddeall yr effeithiau y mae newidiadau i arferion pori yn eu cael ar y rhywogaeth yma, er mwyn i ni allu deall y ffordd orau o reoli ar ei chyfer yn y dyfodol.
Yr hyn rydyn ni’n ei ganfod yw bod llwyddo i gynnal y rhywogaeth hon yn arwain at sgîl-effeithiau cadarnhaol ar rywogaethau eraill ar y Gogarth, sy’n dangos sut gall gwaith adfer rhywogaethau wedi’i dargedu sicrhau budd rhaeadru cadarnhaol y tu hwnt i’r rhywogaeth honno, allan i’r ecosystem ehangach.
Mae’r planhigyn bach, heulog yma o Gymru, sy’n aelod o deulu dant y llew, mewn perygl allweddol yn rhyngwladol. Mae’n gwneud ei gartref ar lethrau mynyddig mwyaf anhygyrch Eryri, lle mae’n ddiogel rhag unrhyw darfu.
Fodd bynnag, oherwydd y newid yn yr hinsawdd, mae hyd yn oed y noddfeydd hyn yn dod yn anodd byw ynddynt – yn llythrennol ac yn ffigurol mae ar ymyl y dibyn.
Mae ei hoffter o lefydd anhygyrch yn ei gwneud yn broblemus (a dweud y lleiaf) i fonitro’r planhigyn. Fodd bynnag, fe weithiodd cadwraeth a chwaraeon eithafol law yn llaw pan aeth Robbie, Alex Turner a Mike Raine allan ar raffau i chwilio am y trysor mynyddig yma. Mae eu hymdrechion wedi datgelu bod poblogaeth y planhigyn wedi cynyddu o 2 unigolyn, i 4!
Er bod hynny’n brin o hyd, mae’n cynrychioli dyblu poblogaeth fyd-eang y rhywogaeth yma, ac mae’n rhoi gobaith i ni y gall y boblogaeth yma adfer gyda chymorth.
Rydyn ni’n falch iawn o fod wedi derbyn cyllid ar gyfer Natur am Byth!, prosiect adfer rhywogaethau blaenllaw Cymru yr ydyn ni’n rhan ohono, ynghyd â naw elusen amgylcheddol arall. Bydd Robbie yn arwain ar Dlysau Mynydd Eryri er mwyn darparu achubiaeth amhrisiadwy i rywogaethau fel Heboglys yr Wyddfa.
Unwaith y bydd y prosiect yn dechrau ym mis Medi byddwn yn gweithio gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol i reoli pori gan ddefaid a geifr ar y mynydd, a’r gobaith yw y bydd hyn yn creu mwy o gynefinoedd heb unrhyw darfu i’r rhywogaeth yma sefydlu.
Mae’r em fynyddig yma’n rhan o gyfres o rywogaethau a fu unwaith yn gyffredin ledled y DU ac Ewrop, y planhigion Arctig-Alpaidd.
Yn dilyn yr Oes Iâ ddiwethaf byddai wedi cael ei darganfod dros rannau helaeth o Brydain, ond mae rhywogaethau o’r de sy’n sefydlu wrth i’r tymheredd godi wedi ei gweld yn cilio i’n copaon uchaf ni, lle mae’r tymheredd blynyddol yn ddigon oer.
Mae’r rhywogaeth yma wedi’i dosbarthu fel un sydd dan fygythiad ar restr goch ar lefel y DU, er ei bod wedi’i hasesu’n fyd-eang fel y Pryder Lleiaf (gellir ei chanfod ar draws tirweddau alpaidd Ewrop). Mae pob rhywogaeth yn rhan wirioneddol bwysig o’n treftadaeth naturiol ni ac mae colli rhywogaeth sy’n frodorol i wlad yn golled sylweddol, nid yn unig yn ddiwylliannol, ond yn ecolegol hefyd.
Mae’r tormaen gwridog yn un rhywogaeth o’r fath yr ydyn ni wedi’i cholli, ac mae bellach wedi diflannu o’r gwyllt yng Nghymru. Ond mae ymdrechion ar droed i’w hailgyflwyno i safle profi yn ddiweddarach eleni. Yn rhyfeddol, mae’r planhigion a ddefnyddir o darddiad Cymreig, wedi’u hachub o doriad a gymerwyd yn y 1960au, sy’n golygu y bydd ein hunaniaeth enetig genedlaethol ni ar gyfer y rhywogaeth hon yn cael ei chadw, gan ein galluogi i ailboblogi ein tirwedd unwaith eto.
Ein rhywogaethau ni yw’r rhannau sylfaenol o fioamrywiaeth – po fwyaf o rywogaethau sydd mewn cynefin, y mwyaf amrywiol yw’r cynefin hwnnw. Yr amrywiaeth hon sy’n caniatáu i ecosystemau weithredu’n iach a bod yn wytnach.
Mae hyn yn golygu, pan fyddwn ni’n colli rhywogaethau i ddifodiant, mae’n tanseilio gallu ein hecosystem i addasu ac ymateb i newid yn yr hinsawdd a bygythiadau dirfodol eraill. Dyma’r prif reswm pam mai adfer rhywogaethau yw un o’n blaenoriaethau ni yn Plantlife. Gyda phartneriaid, rydyn ni’n bwriadu adennill 100 o rywogaethau o blanhigion, a’u symud allan o gategorïau risg difodiant uchel, i gategorïau risg is.
Rydyn ni’n gefnogwyr balch yr ymgyrch fyd-eang Gwyrdroi’r Coch – mudiad sy’n ymroddedig i dynnu sylw at yr holl waith sy’n cael ei wneud i geisio atal difodiant ac atal rhagor o rywogaethau rhag prinhau.
Tiwniwch mewn yn ystod y mis i ddarganfod mwy am y rhywogaethau rydyn ni a’n partneriaid yn gweithio arnynt i Wyrdroi’r Coch a brwydro’n ôl yn erbyn difodiant.
Dod yn warcheidwad glaswelltir a helpu i adfer 10,000 o hectarau o laswelltir llawn rhywogaethau erbyn 2030. Cyfrannwch heddiw.
The Wild Leek has been a symbol of Wales for so long that its stories date back to St David himself.
Byddwn yn anfon diweddariadau atoch chi ar e-bost am ein gwaith, newyddion, ymgyrchoedd, apeliadau a ffyrdd o gymryd rhan. Ni fyddwn yn rhannu eich manylion byth a gallwch optio allan ar unrhyw adeg. Darllenwch ein Hysbysiad Preifatrwydd.
