Come and be part of a global voice for wild plants and fungi
Help wildlife, connect with nature and take part in No Mow May – straight from your garden by letting the wildflowers grow (in May and beyond!)
There are many different ways you can go the extra mile for Plantlife – from organising a bake sale, running the London Marathon or planning your own plant-themed event.
Our corporate partners benefit from 35 years of experience in nature restoration so they can achieve real impact.
Become a Plantlife member today and together we will rebuild a world rich in plants and fungi
Read in: EnglishCymraeg
The beautiful mountain plant, Rosy Saxifrage, has returned to the wild in Wales after becoming extinct in 1962.
Mae’r planhigyn mynydd hardd hwn, fu unwaith yn tyfu ar ymylon clogwyni Eryri wedi dychwelyd i’r gwyllt yng Nghymru ar ôl diflannu ym 1962.
Mae peilot ailgyflwyno Tormaen Gwyddelig Saxifraga rosacea, dan ein harweiniad ni, yn nodi moment arbennig ar gyfer adferiad natur. Mae gan y planhigion, sydd wedi’u cynnal wrth eu meithrin, linach uniongyrchol i sbesimenau 1962.
Mae bellach yn blodeuo mewn lleoliad sy’n agos at y man lle cafodd ei gofnodi ddiwethaf yn y gwyllt – ac mae cynlluniau ar y gweill i gynyddu ei niferoedd nawr bod y peilot cyntaf wedi’i gynnal.
Cofnodwyd y rhywogaeth gyntaf yng Nghymru yn 1796 gan J.W. Griffith (Clark, 1900) ac mae hyd at bum cofnod o’r 19eg ganrif. Yn yr 20fed ganrif, mae tair cofnod, pob un yn Eryri.
Ond, credir i’r Tormaen Gwyddelig lithro i ddifodiant yng Nghymru, yn bennaf o ganlyniad i selogion planhigion gasglu’r rhywogaeth yn ormodol, yn enwedig yn oes Fictoria. Ystyrir hefyd fod llygredd atmosfferig wedi chwarae rhan. Nid yw Tormaen Gwyddelig yn cystadlu’n dda gyda phlanhigion sy’n tyfu’n gryfach, felly cafodd ei effeithio gan gyfoethogiad maetholion ei hoff gynefin mynyddig.
Mae pob planhigyn gwyllt brodorol yn cyfrannu at amrywiaeth ac iechyd ecosystemau ac mae rhoi Tormaen Gwyddelig yn ôl lle mae’n perthyn yn adfer cydbwysedd coll.
Mae’r ailgyflwyno llwyddiannus wedi’i arwain gan ein botanegydd Robbie Blackhall-Miles, Swyddog Prosiect ar gyfer prosiect partneriaeth cadwraeth Tlysau Mynydd Eryri sy’n anelu at sicrhau dyfodol rhai o’n planhigion a’n creaduriaid di-asgwrn-cefn alpaidd prinnaf yng Nghymru.
Digwyddodd yr allblannu ar dir y gofelir amdano gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ac yn y misoedd i ddod bydd botanegwyr yn cynnal arolygon i sefydlu’r mannau gorau i ailgyflwyno’r rhywogaeth yn llawn i’r gwyllt.
Darllenwch fwy am Dormaen Gwyddelig yma.
Ffotograffau gan: Llyr Hughes
Natur Am Byth!
Cyfle i ddarganfod y coetiroedd cam, cnotiog ar gopaon uchaf, gwylltaf Cymru, wrth i Robbie Blackhall-Miles ddatgelu cyfrinachau coetiroedd bach ond hudolus Eryri, sef Meryw a Helyg Bach.
Ar gopaon uchel Yr Wyddfa ac ar y Glyderau mae fforest sydd fawr ddim mwy na throedfedd o uchder yn tyfu. Coedwig o Feryw Juniperus communis subsp. nana yn swatio yng nghanol y creigiau yn yr holltau a’r agennau. Maen nhw ym mhob man, os edrychwch chi yn y mannau cywir, yn crwydro drwy’r tyweirch tenau ac yn ymledu dros y creigiau.
Os ewch chi ati i sgrialu dros gribau danheddog Crib Goch a Chrib y Ddysgl fe welwch chi nhw, ar Esgair Felen maen nhw’n ymdreiglo i lawr y clogwyni ac ar rannau uchaf Llwybr Watkin fe fyddwch chi’n cerdded drwy ganol y ‘goedwig fach’ yma. Lliwedd, un o gopaon lloeren Yr Wyddfa, sydd â’r nifer mwyaf o’r coedwigoedd hyn ac yma mae’n amhosibl peidio â sylwi arnyn nhw, er efallai na fyddwch chi’n sylweddoli mai coed ydyn nhw.
Mae eu boncyffion cam a chnotiog yn cadw’n agos at y ddaear, yn nannedd yr oerfel a’r gwynt yn y llecynnau agored lle maen nhw’n tyfu. Mae’r coed bach yma’n greiriau rhewlifol o gyfnod rhwng oesoedd yr iâ, fel llawer o’n rhywogaethau Arctig–Alpaidd.
Maen nhw’n gwneud eu gorau glas i oroesi yn y lleoliadau lleiaf hygyrch ar ein mynyddoedd ni lle maen nhw’n dod o hyd i loches rhag y geifr a’r defaid a’r hanes maith o glirio ein coetiroedd mynyddig.
Mae’r planhigion Meryw yma, ochr yn ochr â’r Helyg Bach, Salix repens, yn gyrion uchaf darniog math arbennig o goetir sydd wedi diflannu bron o fynyddoedd Eryri.
Coetir o Helyg crebachlyd, Meryw a choed a llwyni ‘Krummholz’ eraill sy’n tyfu ar lefel isel. Mae ‘Krummholz’ yn air Almaeneg sy’n cael ei ddefnyddio i ddisgrifio coed cnotiog, corachlyd sy’n gwthio’n uchel i’r mynyddoedd er mwyn goroesi mewn cyflwr clymog ac ystumiedig.
Ar un adeg byddai’r coetir prysglog, byr yma wedi lledu o tua 450m o uchder, y goedlin naturiol, i gopaon Eryri bron. Mewn mannau eraill ym Mhrydain mae i’w weld yn Ucheldir yr Alban ac mae darnau yn Ardal y Llynnoedd. Mae’n dal ei dir yma yng Nghymru ar yr ymylon a’r silffoedd lle nad yw pobl a phorwyr erioed wedi mentro.
Nid yw coed Eryri wedi’u cofnodi’n ddigonol, gyda chofnodion cyfyngedig am y coed ar y mynyddoedd uchel, felly mae cymaint mwy i’w ddeall o hyd am y coedwigoedd hynod uchel yma.
Yn ddiweddar, tra oeddwn i allan yn dringo, fe wnes i ddarganfod rhywogaeth o goeden nad oeddwn i’n disgwyl ei gweld ar silff, sef Ceirios yr Adar Prunus padus. Mae darganfod y goeden geirios yma’n cysylltu ein coetiroedd mynydd ni’n fwy uniongyrchol fyth â rhai’r Alban lle mae Ceirios yr Aderyn yn nodwedd gyffredin.
Darllenwch fwy am y gwaith y mae Natur am Byth! yn ei wneud drwy brosiect Tlysau Mynydd Eryri, ochr yn ochr â Phrifysgol Bangor, er mwyn deall y coedwigoedd bach ond hynod ddiddorol yma yn well.
Juniper growing on the steep cliffs of Eryri
Mae manteision eang i’w cael o adfer y brithwaith yma o goetir Alpaidd. Mae’r cynefin yma’n ecolegol hanfodol, oherwydd mae coed a llwyni mynyddig yn arbennig o bwysig i infertebrata ac mae llawer o’r rhywogaethau coediog hyn yn gartref i amrywiaeth eang o ffyngau ectomicorhisal endemig. Yn ogystal, gall cynefin coetir mynyddig a phrysgwydd Helyg ddarparu gwarchodaeth rhag tywydd eithafol i gymunedau o berlysiau tal a phlanhigion Alpaidd prin a fyddai fel arall mewn hinsawdd agored iawn ac yn ei chael yn anodd goroesi mewn amgylcheddau Alpaidd.
Mae’r amrywiaeth cynyddol sy’n cael ei alluogi gan y cymunedau ucheldirol coediog hyn yn cael effeithiau cadarnhaol ar famaliaid bach ac adar fel Mwyalchen y Mynydd. Mae olyniaeth yn y cynefinoedd coediog yma’n adeiladu deunydd organig yn y pridd drwy eu sbwriel dail. Mae’r coetiroedd hyn yn lleihau erydiad drwy adeiladu’r priddoedd yma a hefyd atal dŵr ffo sy’n lleihau effeithiau llifogydd.
Felly, os ydych chi’n bwriadu mynd am drip i gopa’r Wyddfa yn y dyfodol agos, cadwch lygad am y goedwig rydych chi’n cerdded drwyddi a rhowch ennyd i aros a meddwl sut byddai’r mynyddoedd yma wedi edrych cyn i’w coetiroedd ddiflannu bron a meddwl hefyd am y rhywogaethau eraill a gollwyd gyda hwy a sut gallent edrych eto.
Want to support our work? However you choose to support, you will be helping to champion wild plants and fungi, helping us to protect nature, tackle the impacts of climate change and support people and communities.
The Wild Leek has been a symbol of Wales for so long that its stories date back to St David himself.
Oeddech chi’n gwybod bod gwreiddiau’r Genhinen Wyllt yn niwylliant Cymru yn dyddio’n ôl filoedd o flynyddoedd?
Darganfyddwch ei hanes rhyfeddol gyda Robbie Blackhall-Miles a Lizzie Wilberforce, a pham rydyn ni’n credu ei bod yn haeddu sylw ar Ddydd Gŵyl Dewi.
Bellach pennau melyn llachar y Cennin Pedr sy’n blodeuo yn y gwanwyn ydi ein symbol mwyaf cyfarwydd ni o Ddydd Gŵyl Dewi; yn wir, maen nhw’n symbol o Gymru ei hun. Fodd bynnag, mae Cennin Pedr yn gymharol newydd i’r byd yma, yn dyddio’n ôl i’r 19eg ganrif yn unig fel emblem ar gyfer y wlad. Mae’r Genhinen Wyllt, fodd bynnag, wedi bod yn symbol o Gymru cyhyd fel bod ei straeon yn dyddio’n ôl i gyfnod Dewi Sant ei hun, y credir iddo farw yn y flwyddyn 589.
Mae chwedl yn disgrifio sut gorchmynnwyd milwyr o Gymru i ddangos pwy oeddent drwy wisgo Cenhinen ar eu helmed, wrth iddyn nhw ymladd yn erbyn y Sacsoniaid yng ngogledd a chanolbarth Lloegr, dan orchymyn y Brenin Cadwaladr o Wynedd.
Fel yn achos pob hanes llafar sydd wedi’i adrodd am gyfnod mor faith, ac mor eang, mae llawer o wahanol amrywiadau ar y chwedl hon; fodd bynnag, mae presenoldeb maith y Genhinen ar draws canrifoedd lawer o hanes Cymru yn gwbl glir.
Mae’r rhan fwyaf ohonom ni bellach yn meddwl am Gennin fel y llysiau mawr, wedi’u trin, welwn ni mewn archfarchnadoedd – sydd ddim yn addas o gwbl i’w gosod ar helmed mewn brwydr! Fodd bynnag, mae eu genws, Allium, hefyd yn cynnwys nifer o rywogaethau sydd naill ai’n frodorol, neu wedi’u cyflwyno o gyfnod hynafol i Brydain. Mae gan y rhain dreftadaeth lawer hirach na’r llysieuyn domestig, a byddent wedi bod yn tyfu yng ngogledd Cymru yng nghyfnod y Brenin Cadawladr a Dewi Sant.
Un o’r rhain yw Allium ampeloprasum var. ampleoprasum, amrywiaeth ar y Genhinen Wyllt sy’n dal i dyfu heddiw ar Ynys Môn. Mae’n blanhigyn mawr, sy’n tyfu hyd at 2m o uchder, gyda phen blodau sfferig trwchus o flodau pinc i borffor. Byddai hwn yn sicr wedi bod yn ychwanegiad nodedig at helmed milwr. Ai dyma wir Genhinen chwedlau Cymru?
Dydi’r Genhinen Wyllt ddim yn frodorol i Brydain mewn gwirionedd – ond mae’n un o’r archaeoffytau, sy’n golygu iddi gael ei chyflwyno gan bobl amser maith yn ôl – gan fasnachwyr efallai, gannoedd o flynyddoedd cyn cyfnod Dewi Sant. Mae’n debygol y byddai wedi cael ei thyfu a’i gwerthfawrogi gan bobl gogledd Cymru am ei phriodweddau maethegol a meddygol.
Mae tystiolaeth o hyn i’w gweld yn Llyfr Coch Hergest (c. 1375-1425). Dyma un o’r llyfrau pwysicaf a ysgrifennwyd erioed yn y Gymraeg, ac mae’n gasgliad o fytholeg, barddoniaeth a chroniclau’r oes. Mae’n cynnwys testunau meddygol cyfoes, sy’n enwi Cennin mewn llawer o ryseitiau ar gyfer triniaethau a iachâd.
Mae ymddangosiad rheolaidd Cennin mewn testunau eraill, diweddarach, hefyd yn awgrymu bod y planhigion ar gael yn eithaf rhwydd i bobl Cymru. Mae’n rhaid eu bod yn llawer mwy cyffredin nag ydyn nhw heddiw.
Yn anffodus, mae’r Genhinen Wyllt yn cael ei hystyried mewn perygl o ddifodiant yng Nghymru bellach, a dim ond ar Ynys Môn mae poblogaethau bychain i’w gweld o hyd, ac ar Ynys Rhonech ac Ynys Echni. Fodd bynnag, mae poblogaeth iach yn cael sylw gan Robbie Blackhall-Miles o Plantlife Cymru.
Bydd hyn yn helpu i sicrhau diogelwch hirdymor y rhywogaeth hon sydd bellach yn brin yng Nghymru. O ystyried ei chysylltiad maith a rhyfeddol gyda chymunedau Cymru, gyda Dewi Sant ei hun hyd yn oed o bosibl – mae hyn yn sicr yn rhywbeth i’w ddathlu – yn enwedig ar Ddydd Gŵyl Dewi.
Britain’s waxcap grasslands are considered to be the best in Europe. Discover the pressures these colourful fungi and their habitats face…
Grasslands like meadows and parks are not just home to wildflowers, they are also an important habitat for waxcap fungi.
Plantlife Cymru
Oeddech chi’n gwybod bod Uchelwydd, fel nifer o’n rhywogaethau brodorol ni o blanhigion, yn barasit mewn gwirionedd?
Darganfyddwch ffordd anarferol y clasur Nadolig yma o oroesi, ochr yn ochr â llu o blanhigion parasitig hynod ddiddorol eraill, yn y testun manwl yma gan ein tîm ni yn Plantlife Cymru.
Diolch i’w gysylltiad â’r Nadolig, a’i ymddangosiad ar gardiau ac addurniadau, mae’n debyg mai Uchelwydd yw un o’n rhywogaethau brodorol mwyaf cyfarwydd ni. Mae’r cysylltiad hwn hefyd yn golygu bod y ‘planhigyn cusanu’ yn cael ei gynaeafu mewn sypiau enfawr bob blwyddyn hefyd ar gyfer addurniadau tymhorol. Mae’n debyg bod y traddodiad hwn yn deillio o hanes maith o ddefnydd mewn defodau, a allai fod wedi dechrau gyda’r derwyddon Celtaidd.
Mae’n cael ei weld fel symbol o ffrwythlondeb, cariad, a heddwch ar draws diwylliannau Ewropeaidd. Fodd bynnag, mae’n ymddangos bod y traddodiad cusanu ei hun wedi datblygu’n fwy diweddar, yn y 18fed ganrif efallai.
Ond beth am y planhigyn yn y gwyllt? Er bod ganddo ddosbarthiad eang yn y DU, mae’n eithaf prin mewn llawer o ardaloedd. Mae ei helaethrwydd mwyaf wedi’i glystyru’n gryf o amgylch ardaloedd y gororau rhwng Cymru a Lloegr.
Yn wir, dyma flodyn sirol Swydd Henffordd hefyd, lle gallwch ddod o hyd i Warchodfa Natur Fferm Joan’s Hill. Yma, mae cysylltiad cryf rhyngddo a pherllannau ffrwythau’r ardal, er ei fod yn tyfu ar amrywiaeth eang o goed collddail fel poplys a phisgwydd yn ogystal â rhywogaethau perllan.
Mae uchelwydd yn ‘lled-barasit gorfodol’ y coed y mae’n tyfu arnyn nhw: hynny yw, nid yw’n tyfu ar goed fel gwestai corfforol yn unig. Mewn gwirionedd ni all oroesi heb y symbiosis biolegol sydd ganddo â’r goeden mae’n byw arni, er ei fod hefyd yn cwblhau ffotosynthesis. Felly sut mae’r berthynas hon yn gweithio?
Mae uchelwydd yn cynhyrchu hadau mewn aeron gwyn – sy’n anarferol ynddo’i hun, gan mai dyma ein hunig blanhigyn brodorol sydd ag aeron gwyn gwirioneddol. Mae’r hadau’n cael eu gwasgaru yn y dirwedd gan adar, fel brychion (yn eu tail) a Theloriaid Penddu (sy’n symud hadau yn fecanyddol ar eu cyrff).
Mae’r ddau lwybr yn caniatáu i hadau lynu wrth goed newydd, ac os yw’r lleoliad yn addas, maen nhw’n egino yno. Mae’r eginblanhigion ifanc sy’n dod i’r amlwg yn ffotosynthetig, ac felly yn y cyfnod cynnar hwn nid ydynt yn dibynnu ar y goeden.
Wrth i’r eginblanhigion dyfu, mae ambell un yn treiddio i risgl y goeden ac yn cysylltu â’r meinwe oddi tanodd – dechrau’r berthynas barasitig. Ym mlwyddyn gyntaf y planhigyn, mae ei gysylltiadau â meinweoedd y goeden eisoes yn darparu dŵr a maethynnau mwynau hanfodol iddo.
Dim ond wedyn, dros yr ychydig flynyddoedd dilynol, mae’r planhigyn yn dechrau tyfu’n araf iawn. Mae uchelwydd yn blanhigyn bythol sy’n byw yn hir.
Mae parasitiaeth yn fath o symbiosis lle mae un partner yn elwa ar draul y llall. Mae uchelwydd yn ffynnu oherwydd y goeden, ond nid yw’r gwrthwyneb yn wir. Os oes gan goeden lawer o Uchelwydd, gall effeithio’n eithaf difrifol ar y goeden yn y pen draw, gan rwystro tyfiant, ac, er enghraifft, ei gwneud yn fwy agored i sychder o ganlyniad i golli dŵr.
Mae parasitiaeth wedi esblygu sawl gwaith yn wahanol ar draws y byd planhigion. Mae’r blodyn mwyaf yn y byd, Rafflesia arnoldii, yn flodyn i barasit. Mae coeden gonwydd barasitig, Parasitaxus usta, sy’n tyfu yng Nghaledonia Newydd, ac mae Hydnora africana yn edrych fel ei fod yn perthyn i ffilm ffuglen wyddonol.
Yn y DU mae gennym ni gyfoeth o blanhigion parasitig a lled-barasitig sy’n cael maethynnau yn uniongyrchol o blanhigion eraill, yn ogystal â chriw o rywogaethau o blanhigion sy’n dwyn eu maethynnau naill ai’n gyfan gwbl neu’n rhannol o ffyngau.
Lizzie Wilberforce
Britain’s waxcap grasslands are considered to be some of the best in Europe.
Discover the pressures these colourful fungi and their habitats face, and how you can take action to protect them for the future.
Mae sioe hardd yr hydref o gapiau cwyr amryliw yn ddangosydd pwysig o laswelltiroedd hynafol sydd heb eu haredig ers degawdau, ac sy’n gyfoethog mewn carbon a bioamrywiaeth pridd.
Yn anffodus, mae llawer o’r safleoedd cwbl unigryw yma ar gyfer ffyngau’r glaswelltir yn parhau i ddiflannu o ganlyniad i blannu coed, tai newydd, ffermio dwys, seilwaith trafnidiaeth a mwy. Mae’n sicr bod llawer mwy hefyd yn cael eu colli heb eu gweld, oherwydd cyfres o faterion rhyng–gysylltiedig sy’n gosod cadwraeth ffyngau ymhell y tu ôl i gadwraeth tacsa eraill fel mamaliaid ac adar.
Y broblem gyntaf, a’r bwysicaf efallai, yw prinder arolygwyr maes medrus (o’r enw mycolegwyr) sy’n gallu adnabod a chofnodi ffyngau. Yn ffodus, mae’n ymddangos bod diddordeb cynyddol mewn ffyngau ymhlith y cyhoedd. Mae’r 1,500 o aelodau o dudalen Facebook #WaxcapWatch Plantlife yn adlewyrchiad o hyn, ac yn galonogol iawn.
Fodd bynnag, mae nifer y bobl sy’n gweithio’n broffesiynol fel arolygwyr maes yn parhau i fod yn isel iawn. Nid yw’r rhan fwyaf o ymgynghoriaethau ecolegol, sy’n gwneud gwaith arolygu i warchod bywyd gwyllt yn ystod datblygiadau, yn cyflogi mycolegwyr.
Mae’r diffyg cofnodwyr a chofnodi arbenigol yma’n golygu mai ychydig iawn o ddata sydd gennym ni o hyd sy’n disgrifio dosbarthiad gwahanol rywogaethau ffyngaidd ar draws rhannau helaeth o’r wlad, yn enwedig o gymharu â thacsa eraill.
Mae pwysau aruthrol ar ddefnydd tir heddiw. Mae arnom ni angen tir ar gyfer ffermio, ar gyfer plannu coed, ar gyfer cynhyrchu ynni adnewyddadwy, ar gyfer tai: mae’r rhestr yn ddiddiwedd. Mae ein gallu ni i sicrhau adferiad byd natur yn dibynnu ar wneud penderfyniadau da wrth i ni gynllunio’r gweithgareddau hyn. Mae hynny yn ei dro yn sicrhau bod byd natur yn cael ei warchod, a’i adfer mewn gwirionedd, yn unol â thargedau a pholisïau’r llywodraeth.
Fodd bynnag, meddyliwch am hyn: mae cynlluniau ar droed i adeiladu stad fawr o dai newydd ar dir amaethyddol a oedd yn arfer cael ei bori gan ddefaid. Mae angen arolygon ecolegol. Fodd bynnag, nid yw chwiliad o gronfeydd data’n datgelu unrhyw gofnodion ffyngaidd, oherwydd nid oes unrhyw fycolegwyr maes wedi ymweld â’r tir erioed.
Mae’r ymgynghoriaeth ecolegol yn ymweld â’r safle yn yr haf, oherwydd dyma’r amser gorau i gynnal arolwg o blanhigion, adar a mamaliaid. Nid yw’n cyflogi mycolegydd. Nid yw’r planhigion yn y caeau mor ddiddorol â hynny – ac felly mae’r cynnig yn cael sêl bendith. Mewn gwirionedd, mae’r caeau’n eithriadol gyfoethog mewn capiau cwyr, ond does neb yn gwybod hynny, a does neb yn edrych. Mae’r safle’n cael ei golli heb gael ei gydnabod am ei fioamrywiaeth o gwbl.
Mae hon yn broblem real iawn y mae Plantlife yn dyst iddi ar hyn o bryd mewn achosion niferus ledled Cymru. Mae arolygon ffyngaidd yn anodd eu cynnal, ac yn cael eu hystyried yn afresymol o feichus yn aml i ddatblygwyr, hyd yn oed ar gyfer prosiectau mawr. O ganlyniad, rydyn ni’n colli glaswelltiroedd hynafol gwerthfawr cyn i ni allu eu hadnabod nhw am yr hyn ydyn nhw hyd yn oed. Does dim posib gwneud iawn am effaith ar rywbeth nad oeddech chi’n gwybod ei fod yno erioed.
Mae hefyd yn debygol o fod yn broblem gynyddol yn ystod y blynyddoedd sydd i ddod gyda phrosiectau seilwaith mawr yn cael eu cynllunio. Er enghraifft, yng Nghymru mae llawer iawn o waith wedi cael ei drefnu i atgyfnerthu ein grid cyflenwi trydan, gyda cheblau newydd yn cael eu gosod yn eu lle ledled y wlad. Dywedodd Julie James AS, y Gweinidog Newid Hinsawdd yng Nghymru, yn 2023 mai’r rhagdybiaeth fydd y bydd ceblau newydd yn cael eu rhoi o dan y ddaear, er mwyn lleihau’r effaith weledol. A fydd yr effaith ar ffyngau’n cael ei nodi a’i lliniaru’n ddigonol? Ar hyn o bryd, mae hynny’n ymddangos yn annhebygol.
Dydyn ni ddim wedi colli’r frwydr yn llwyr ac mae llawer o bethau y gallwn ni eu gwneud i fynd i’r afael â’r broblem hon.
The fight is not over, and it’s not lost, so join us in our efforts to get ancient waxcap grasslands recognised and better protected for the future.
Protect grassland fungi by taking part in the #WaxcapWatch
Hywel Morgan, Plantlife’s Agricultural Advisor, explains how and why he made the switch to sustainable farming on his 230-acre farm in Wales.
Yn 2022 wynebodd Lizzie Wilberforce yr her o geisio dysgu adnabod rhai o rywogaethau mwyaf cyffredin Prydain o fwsoglau a llysiau’r afu, ger ei chartref yng ngorllewin llaith a mwsoglyd Cymru.
Wedi fy ysbrydoli gan Couch to 10 Mosses Lief Bersweden ar Twitter, fe wnes i benderfynu rhoi cynnig arni a dysgu adnabod rhai mwsoglau a llysiau’r afu fy hun, yn annibynnol, ar fy nheithiau cerdded.
Rydw i wedi bod â diddordeb erioed mewn adnabod planhigion, hyd yn oed yn blentyn. Fel oedolyn, rydw i nawr yn gallu adnabod y rhan fwyaf o’r rhywogaethau cyffredin yn fy ardal, ond mae llawer iawn i’w ddysgu o hyd. Roedd bryoffytau, sy’n cael eu hadnabod fel mwsoglau a llysiau’r afu, yn fwy fyth o ddirgelwch i mi.
Roeddwn i bob amser wedi gwerthfawrogi estheteg eu clogynnau gwyrdd meddal sy’n gorchuddio coetir llaith, a gwytnwch llwyr y rhywogaethau bychain, twmpathog sy’n byw yn amodau garw ein waliau cerrig sy’n cynhesu yn yr heulwen.
Roedd eu henwi, fodd bynnag, bob amser yn teimlo fel celfyddyd a oedd y tu hwnt i fy nghyrraedd i
Y cam cyntaf yw gweld dim ond 1 neu 2 o rywogaethau diddorol ond toreithiog pan rydych chi allan am dro, ac wedyn dod â darn bach iawn ohonyn nhw adref i’w ‘allweddu’ – gan ddefnyddio canllaw adnabod i adnabod y rhywogaeth.
Dyma rai cynghorion sydd wedi fy helpu i, ar gyfer pan fyddwch chi wedi gweld eich rhywogaeth gyntaf o fwsogl.
Peidiwch â bod ofn! Mae gan fwsoglau a llysiau’r afu ychydig o enw am fod yn anodd, ond mae’n llawer o hwyl pan fyddwch chi’n mynd ati. Mae edrych ychydig yn agosach drwy lens llaw hefyd yn datgelu lefelau cwbl newydd o gymhlethdod a harddwch yn y planhigion gogoneddus yma.
Mae’r 2 gyhoeddiad yma wedi bod yn hynod ddefnyddiol fel canllawiau adnabod: ‘Mosses and Liverworts of Britain and Ireland’ gan Gymdeithas Fryolegol Prydain ydi’r llyfr rydw i wedi bod yn ei ddefnydio ar gyfer allweddu samplau, ac wrth gwrs mae lens llaw yn hanfodol.
Rydw i hefyd wedi canfod bod y llyfryn ‘A Field Guide to Bryophytes’ gan yr Ymddiriedolaeth Adfer Rhywogaethau wedi bod yn ddefnyddiol ar gyfer adnabod yn gyflym rai o’r rhywogaethau mwyaf cyffredin yr oeddwn yn debygol o ddod ar eu traws yn seiliedig ar gynefin.
Mae gwneud camgymeriadai a mynd yn styc wedi bod yn rhan anochel o fod yn ddechreuwr. Rydw i wedi darganfod bod ap ffôn symudol Google Lens – er ei fod yn wael am adnabod rhywogaethau, weithiau’n gallu gwneud digon i fy nhywys i gyfeiriad newydd os ydw i wedi mynd yn anghywir yn gynnar yn yr allweddu.
Bydd arweinlyfr yn mynd â chi at y rhywogaeth iawn, ond ni fydd bob amser yn dweud wrthych chi pa un neu ddwy nodwedd yw’r hawsaf i’w gweld yn y maes – bydd arbenigwr yn eich helpu chi i ddysgu’r llwybr byr hwnnw’n llawer cyflymach.
Mae fy nghofnodwr sirol i, Sam Bosanquet, wedi bod yn hynod amyneddgar a chymwynasgar. Gallai eich cofnodwr sirol lleol fod â mynediad at fapiau dosbarthu fel Fflora Sirol Sir Gaerfyrddin gan Sam, sy’n dda ar gyfer gwirio – chwiliwch am eich cofnodwr sirol yma.
Rydw i hefyd wedi ymuno â Chymdeithas Fryolegol Prydain yn ddiweddar, sy’n rhoi mynediad i mi at grwpiau a digwyddiadau cofnodi cefnogol.
Rydw i hefyd wedi gorfod derbyn bod fy nysgu i’n dymhorol – ond un o’r pethau gwych am fwsoglau a llysiau’r afu yw eu bod nhw wedi rhoi pethau newydd i mi eu gwneud tua diwedd y flwyddyn.
Weithiau mae’n teimlo fel un cam ymlaen a dau gam yn ôl, gydag enwau hir a nodweddion cymhleth rydw i’n cael anhawster eu cadw yn fy ymennydd. Fodd bynnag, mae ei chofleidio fel proses araf wedi golygu ei bod wedi bod yn hwyl bob amser.
Rydw i’n graddol wella o ran adnabod rhai o’r rhywogaethau mwyaf cyffredin yn y maes, a bob hyn a hyn, rydw i’n llenwi bwlch ar y mapiau dosbarthu hyd yn oed – sy’n helpu i warchod y rhywogaethau yma ar gyfer y dyfodol.
Mae gwir angen mwy o eiriolwyr a chofnodwyr ar gyfer bryoffytau. Felly, os ydych chi wedi meddwl am roi cynnig arni erioed, ond wedi meddwl eu bod nhw braidd yn heriol – peidiwch! Gosodwch darged o 10 i chi’ch hun a rhowch gynnig arni. Pwy a ŵyr i ble fydd yn mynd â chi nesaf?
Mae Thuidium tamariscinum yn enw braidd yn anodd ei gofio, ond mae ei strwythur cymhleth rhyfeddol tebyg i redyn yn nodedig iawn. Mae’n doreithiog yn y coetiroedd a’r cloddiau sy’n lleol i mi, ac mae’n un o’r mwsoglau cyntaf i mi ddysgu ei adnabod yn y maes.
Plagiochila asplenioides, llysiau’r afu deiliog mawr a oedd yn un o’r rhai cyntaf i ddal fy sylw i ar ymylon ffyrdd lleol.
Darganfyddwch enwau mwsoglau coedwig law dymherus a allai fod mewn coetiroedd yn eich ardal chi!
Yn cael ei hadnabod fel crëwr dolydd byd natur, y Gribell Felen yw’r planhigyn unigol pwysicaf sydd arnoch ei angen wrth greu dôl blodau gwyllt.
Meg Griffiths
Wedi meddwl erioed pam fod angen i ni fynd allan i gyfrif planhigion prin?
Meg Griffiths o dîm Plantlife Cymru sy’n adlewyrchu ar haf o ganfod cennau a chasglu data ar gyfer Prosiect Natur am Byth!
Mae Natur am Byth! yn bartneriaeth traws-dacsa, sy’n golygu bod llawer o wahanol sefydliadau’n cydweithio i achub amrywiaeth o rywogaethau – o bryfed a phlanhigion i adar. Mae hyn yn bwysig oherwydd pan fydd unrhyw rywogaeth yn cael ei cholli o ecosystem, mae’n gallu gwneud yr ecosystem gyfan yn wannach ac yn llai abl i ymdopi â newid, dim ots pa fath o rywogaeth ydyw.
Un elfen y mae rhaglen Natur am Byth yn canolbwyntio arni yw rhyfeddodau bach Gororau Cymru. Mae gan yr ardal yma amrywiaeth gyfoethog o fwsoglau a llysiau’r afu, cennau, ffyngau a phryfed. Mae gan y rhywogaethau hyn i gyd un peth yn gyffredin: yn gyffredinol maen nhw’n eithaf bach. Dydi llawer o bobl ddim yn edrych yn ddigon manwl i’w gweld nhw – a dyna beth rydyn ni eisiau ei newid.
Ond cyn i ni allu dechrau gwarchod rhywogaethau prin, mae angen i ni wybod beth yw ein sefyllfa bresennol ni. Mae ‘monitro sylfaen’ yn rhoi darlun i ni o sut gyflwr sydd i’n rhywogaethau targed, a’r safleoedd lle maen nhw’n bodoli – fe allwn ni wedyn ddefnyddio’r data yma i gynllunio sut byddwn ni’n rheoli’r ardaloedd hynny ar gyfer byd natur. Fe allwn ni hefyd dracio sut mae’r rhywogaethau hyn yn adfer yn y dyfodol.
Felly, fe wnes i fynd allan i safleoedd hardd iawn yng Nghanolbarth Cymru i ganfod rhai o rywogaethau targed y prosiect o gennau. Dyma beth wnes i ei ganfod:
Fe all canfod cennau fod fel chwilio am nodwydd mewn tas wair – ond bod y nodwydd mor fach â blaen pin, a choetir ydi’r das wair.
Fe fues i mewn glaw trwm, ar goll yn chwilio am goed, fe fu’n rhaid i mi hel gwartheg oedd yn ceisio bwyta fy llyfr nodiadau i ffwrdd, ac fe wnes i dreulio llawer rhy hir yn syllu drwy fy lens llaw yn edrych ar bob twll a chornel am rai o’r rhyfeddodau bach yma.
Ar adegau roeddwn i’n teimlo fy mod i’n byw yn y deyrnas fechan honno. Roeddwn i’n dod ar draws pryfed ac yn dychryn am fy mywyd wrth feddwl eu bod nhw’n enfawr, ond fe fyddwn i’n tynnu fy llygad oddi wrth y lens llaw ac yn synnu wedyn at gymhlethdod aruthrol y byd enfawr rydyn ni’n byw ynddo.
Mae wedi bod yn bleser gweithio i gasglu’r data y mae posib eu defnyddio i ddangos bod prosiect Natur am Byth yn cael effaith gadarnhaol ac yn cefnogi’r rhywogaethau yma.
Nid yn unig y mae gan y prosiect y potensial i gefnogi’r cennau prin yma i adfer, ond hefyd mae ganddo’r potensial i newid canfyddiadau – gan chwyddo’r bydoedd cudd rydyn ni’n eu hanwybyddu’n ddyddiol ac arddangos y rhyfeddodau bach prin ac arbennig sy’n byw ynddyn nhw.
Partneriaeth Natur am Byth yw prosiect Adfer Gwyrdd blaenllaw Cymru. Mae’n uno naw elusen amgylcheddol gyda Chyfoeth Naturiol Cymru (CNC) i gyflwyno rhaglen treftadaeth naturiol ac allgymorth fwyaf y wlad i achub rhywogaethau rhag difodiant ac ailgysylltu pobl â byd natur. Diolch i chwaraewyr y Loteri Genedlaethol dyfarnwyd mwy na £4.1m o’r Gronfa Dreftadaeth i’r bartneriaeth ym mis Mehefin 2023. Mae CNC wedi cyfrannu £1.7m ac mae partneriaid Natur am Byth wedi sicrhau £1.4m pellach gan Lywodraeth Cymru, Cyngor Celfyddydau Cymru a nifer o ymddiriedolaethau elusennol, sefydliadau a chyfranwyr corfforaethol. Mae’r rhain yn cynnwys rhoddion gan Sefydliad Esmée Fairbairn, a chefnogaeth sylweddol gan Gynllun Cymunedau Treth Gwarediadau Tirlenwi Llywodraeth Cymru sy’n cael ei weinyddu gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru (WCVA).
Hywel Morgan
Learn from Hywel Morgan, Plantlife’s Agricultural Advisor, about how and why he made the switch to nature friendly farming on his 230-acre beef and sheep farm at the western end of the stunning Bannau Brycheiniog (Brecon Beacons National Park).
‘Roeddwn i’n arfer gwneud llawer o drin, ailhadu a gwrteithio. Mae hyn yn effeithio ar rywogaethau o blanhigion gwyllt a chyflwr y pridd, ac yn rhyddhau nwyon tŷ gwydr. Fe wnes i sylweddoli hefyd mai dim ond gwneud iawn yn y tymor byr oedden nhw ac nad oedden nhw wir yn talu am gost y straen a’r mewnbwn. Yn aml iawn fel ffermwr rydych chi’n teimlo bod angen i chi fod yn cynhyrchu waeth beth yw’r gost, ond yn ariannol, mae cost mewnbynnau rydych chi’n eu prynu i mewn wedi cynyddu i lefel sydd ymhell o fod yn fforddiadwy.
Fe wnes i newid y system bum mlynedd yn ôl, ar ôl sgwrs gyda Gwas Sifil a ddywedodd y byddai ffermwyr, yn y dyfodol, yn cael eu talu am ffermio sy’n fwy ystyriol i natur. Roedd y trawsnewid yn heriol, yn ariannol ac yn feddyliol: roedd y pwysau gan eraill i ddal ati i ffermio’n gonfensiynol yn enfawr.
Ar ôl y rhyfel roedd y meddylfryd yn ymwneud â chynhyrchu, a byddai ffermwyr tenant wedi colli eu ffermydd oni bai eu bod yn bodloni’r galw. Mae’r athrawiaeth yma wedi dylanwadu ar genedlaethau o ffermwyr ers hynny. Mae’n golygu ein bod ni wedi colli’r cysylltiad rhwng sut a pham rydyn ni’n cynhyrchu’r bwyd, ac rydyn ni weithiau’n anghofio am fanteision bywyd gwyllt o fewn system y fferm.
Mae gwneud y newid wedi golygu gostyngiad mawr mewn costau ac rydw i’n gallu gweld – a mwynhau – manteision gweithio gyda byd natur.
Rydw i’n ceisio cadw popeth yn syml. Rydw i wedi rhoi’r gorau i ddefnyddio cemegau a gwrteithiau. Mae hyn yn helpu i leihau ffrwythlondeb y pridd ac wedyn yn annog tyfiant blodau gwyllt a phlanhigion eraill y glaswelltir sydd angen lefelau isel o faethynnau. Rydw i wedi gweld llawer mwy o Bys-y-ceirw, y Gribell Felen, Milddail a Llyriad ers gwneud y newid. Mae gen i hefyd lawer iawn o wahanol rywogaethau o gapiau cwyr yn fy nghaeau nawr ac mae rhai o bwysigrwydd rhanbarthol hyd yn oed.
Bellach mae fy ngwrychoedd i’n cael tyfu’n dalach ac yn fwy trwchus, a dim ond bob tair blynedd maen nhw’n cael eu tocio. Rydw i hefyd wedi plannu llawer o goed a gwrychoedd dros y blynyddoedd diwethaf ac wedi creu pwll mawr.
Mae angen amser adfer ar blanhigion ar ôl pori er mwyn iddyn nhw allu ffynnu. Er mwyn caniatáu i hyn ddigwydd rydw i bellach yn defnyddio pori torfol, sef symud gwartheg mewn cyfnodau byr o bori dwys iawn, a phori byrnau, sy’n galluogi i dda byw fwydo ar fyrnau gwair cyfan. Rydw i wedi stopio prynu porthiant i mewn ar wahân i rywfaint o wair, ac yn canolbwyntio ar gynhyrchu da byw o ansawdd uchel sy’n bwydo ar borfa.
Roeddwn i angen gwell cydbwysedd rhwng gwahanol fathau o bori, oherwydd mae defaid a buchod yn pori mewn gwahanol ffyrdd, felly llai o ddefaid a chynnydd yn nifer y gwartheg. Heb y rheolaeth gywir, bydd defaid yn bwyta popeth bron, mae gwartheg yn pori mewn ffordd lai dinistriol ac yn gyffredinol maen nhw’n well ar gyfer bioamrywiaeth. Rydw i bob amser yn gweithio i ddarganfod pa gydbwysedd sy’n addas ar gyfer fy nhir i.
Dylai polisi’r llywodraeth wobrwyo ffermydd teuluol llai sy’n ystyriol i fyd natur – mae’n wobr am wneud pethau da sydd o fudd i bob un ohonom ni. Mae angen i fanciau ac archfarchnadoedd gefnogi’r symudiad hwn hefyd gan fod bwyd maethlon ac iach yn rhan o’r ateb ar gyfer yr hinsawdd, yr amgylchedd ac iechyd pobl. Mae angen mwy o gyngor a chefnogaeth o ffermwr i ffermwr hefyd ynghylch amaethyddiaeth adfywiol er mwyn symud i ddyfodol cynaliadwy.
Mae sicrhau diogelwch bwyd yn golygu bwyta yn lleol ac yn dymhorol ac, yn sicr, does dim posib i ni gael system fwyd sefydlog pan mae byd natur yn dirywio. Rydw i’n credu y dylai ffermio sy’n gyfeillgar i natur gael ei alw yn “ffermio” ac y dylai unrhyw beth arall gael ei alw yn ffermio diwydiannol neu gemegol.’
Dod yn warcheidwad glaswelltir a helpu i adfer 10,000 o hectarau o laswelltir llawn rhywogaethau erbyn 2030. Cyfrannwch heddiw.
Yr haf yma mae Plantlife Cymru wedi gweithio’n agos gyda Carolyn Thomas AS, ein Hyrwyddwr Rhywogaethau dros Degeirianau Llydanwyrdd, i godi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd glaswelltiroedd ymhell ac agos ledled Cymru.
Mae Hyrwyddwyr Rhywogaethau yn Aelodau o Senedd Cymru sydd wedi’u dewis i gynrychioli’r rhywogaethau dan fygythiad a geir yn eu hetholaeth a’u hyrwyddo yn y Senedd a ledled Cymru. Mae Carolyn yn angerddol iawn dros gefnogi ein bywyd gwyllt ni, o reoli gofod gwyrdd sy’n gyfeillgar i fyd natur i wella’r warchodaeth i’n bioamrywiaeth werthfawr.
Eleni, roedd Carolyn yn gallu ymuno â ni ac Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru ar gyfer cyfrif mawr y Tegeirianau Llydanwyrdd yn ein gwarchodfa natur yng Ngogledd Cymru, Caeau-Tan-y-Bwlch, ym mis Mehefin. Roedd cymryd rhan yn y cyfrif yn golygu ei bod yn gallu cyfrannu’n uniongyrchol at y gwaith o fonitro a deall rhywogaeth brin a hardd.
Fe wnaethom ni gyfrif y nifer uchaf o Degeirianau Llydanwyrdd i’w cofnodi erioed yn y warchodfa ers dros 40 mlynedd – darganfuwyd tua 9,456 o bigau blodau’r planhigyn prin yma yn y ddôl wair ucheldirol amrywiol ger Caernarfon. Soniodd Carolyn am y diwrnod pwysig yma yn ei datganiad yn y Senedd ar 28 Mehefin:
“Ddydd Sadwrn diwethaf, fel hyrwyddwr rhywogaethau ar gyfer y Tegeirianau Llydanwyrdd, fe wnes i gymryd rhan mewn cyfrif Tegeirianau Llydanwyrdd mewn dôl blodau gwyllt sy’n eiddo i Plantlife Cymru ac yn cael ei rheoli gan Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru. Roedd y ddôl yn gyforiog o rywogaethau amrywiol, sydd wedi creu cynefin i lawer o anifeiliaid a phryfed, fel glöynnod byw, buchod coch cwta, mursennod, criciaid, pryfed cop a brogaod bach. Roedd y lle yn fwrlwm byw ac yn hardd iawn.”
Roedd ymweliad arall â dôl hardd ychydig y tu allan i’r Wyddgrug yng ngogledd Cymru ar Ddiwrnod Cenedlaethol y Dolydd yn gyfle perffaith i ni drafod rhai o’r bygythiadau mae ein glaswelltiroedd llawn rhywogaethau yn eu hwynebu. Roedd ein Hyrwyddwr Rhywogaethau yn gallu gweld yn uniongyrchol sut roedd diffyg rheolaeth yn caniatáu i brysgwydd ymledu i’r cynefin glaswelltir gwerthfawr, a hefyd clywed am sut roedd ymdrechion gwirfoddolwyr yn gwarchod y glaswelltir oedd ar ôl.
Bu staff a gwirfoddolwyr o Plantlife Cymru ac Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru yn sôn hefyd am sut gall darnau hynod werthfawr o laswelltir llawn rhywogaethau lithro’n rhy hawdd drwy’r rhwydi gwarchod a wynebu difrod oherwydd esgeulustod, a hefyd oherwydd datblygiad, defnydd amaethyddol a phlannu coed yn amhriodol.
Roedd digon o amser hefyd i werthfawrogi’r llawenydd o fod mewn lle mor brydferth! Roedden ni’n gallu edmygu’r Tegeirianau Llydanwyrdd Mwyaf a Lleiaf, yn ogystal â’r Tegeirianau Brych, carpedi o Gribau San Ffraid a Briwydd Felen, a chawsom hyd yn oed weld Neidr Ddefaid. Roedd rhywfaint o Glafrllys y Maes cynnar yn dod i flodau, ac roedd dolydd heulog cysgodol yn fwrlwm o löynnod byw a gwyfynod.
Yn ei datganiad i’r cyfarfod llawn cyn yr ymweliad y gallwch ei wylio yma, pwysleisiodd Carolyn i’r Senedd pa mor hanfodol yw gofod gwyrdd ffyniannus ac eiriolodd dros warchod ac adfer ein glaswelltiroedd llawn rhywogaethau.
Diolch yn fawr, Carolyn, am ein cefnogi ni yn ein cenhadaeth i gefnogi glaswelltiroedd a’r cyfoeth o rywogaethau sy’n dibynnu arnyn nhw!
Gwyrdroi’r Coch
Rydyn ni’n gwybod bod rhai rhywogaethau o anifeiliaid mewn perygl yn y byd, ond oeddech chi’n gwybod bod rhai o’n planhigion ni hefyd dan fygythiad o ddifodiant?
Y newyddion da ydi bod eu hachub yn bosibl. Dyma dair rhywogaeth o blanhigion sydd mewn perygl yng Nghymru a’r gwaith gwych sy’n cael ei wneud i ddod â nhw’n ôl o ddibyn difodiant.
Dyma ein hunig rywogaeth frodorol o Greigafal yng Nghymru, ac yn y 1970au dim ond cyn lleied â 6 phlanhigyn oedd ar ôl yn y gwyllt, gan ei roi mewn perygl allweddol yn rhyngwladol!
Dim ond yn IPA y Gogarth ger Llandudno y mae i’w gael, lle mae ein swyddog planhigion fasgwlaidd, Robbie, yn gweithio ochr yn ochr â’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, Cyfoeth Naturiol Cymru, PONT, a’r ffermwr tenant, Dan Jones, i bori’r tir mewn a ffordd sydd o fudd i’r rhywogaeth.
Mae hyn, ynghyd ag ymdrechion i blannu planhigion ifanc allan, wedi bod yn llwyddiant ysgubol, ac rydyn ni wedi mynd o 6 i ymhell dros 70 o blanhigion. Rydyn ni nawr yn gweithio gyda myfyrwyr ymchwil, Dan a gardd fotaneg Treborth i ddeall yr effeithiau y mae newidiadau i arferion pori yn eu cael ar y rhywogaeth yma, er mwyn i ni allu deall y ffordd orau o reoli ar ei chyfer yn y dyfodol.
Yr hyn rydyn ni’n ei ganfod yw bod llwyddo i gynnal y rhywogaeth hon yn arwain at sgîl-effeithiau cadarnhaol ar rywogaethau eraill ar y Gogarth, sy’n dangos sut gall gwaith adfer rhywogaethau wedi’i dargedu sicrhau budd rhaeadru cadarnhaol y tu hwnt i’r rhywogaeth honno, allan i’r ecosystem ehangach.
Mae’r planhigyn bach, heulog yma o Gymru, sy’n aelod o deulu dant y llew, mewn perygl allweddol yn rhyngwladol. Mae’n gwneud ei gartref ar lethrau mynyddig mwyaf anhygyrch Eryri, lle mae’n ddiogel rhag unrhyw darfu.
Fodd bynnag, oherwydd y newid yn yr hinsawdd, mae hyd yn oed y noddfeydd hyn yn dod yn anodd byw ynddynt – yn llythrennol ac yn ffigurol mae ar ymyl y dibyn.
Mae ei hoffter o lefydd anhygyrch yn ei gwneud yn broblemus (a dweud y lleiaf) i fonitro’r planhigyn. Fodd bynnag, fe weithiodd cadwraeth a chwaraeon eithafol law yn llaw pan aeth Robbie, Alex Turner a Mike Raine allan ar raffau i chwilio am y trysor mynyddig yma. Mae eu hymdrechion wedi datgelu bod poblogaeth y planhigyn wedi cynyddu o 2 unigolyn, i 4!
Er bod hynny’n brin o hyd, mae’n cynrychioli dyblu poblogaeth fyd-eang y rhywogaeth yma, ac mae’n rhoi gobaith i ni y gall y boblogaeth yma adfer gyda chymorth.
Rydyn ni’n falch iawn o fod wedi derbyn cyllid ar gyfer Natur am Byth!, prosiect adfer rhywogaethau blaenllaw Cymru yr ydyn ni’n rhan ohono, ynghyd â naw elusen amgylcheddol arall. Bydd Robbie yn arwain ar Dlysau Mynydd Eryri er mwyn darparu achubiaeth amhrisiadwy i rywogaethau fel Heboglys yr Wyddfa.
Unwaith y bydd y prosiect yn dechrau ym mis Medi byddwn yn gweithio gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol i reoli pori gan ddefaid a geifr ar y mynydd, a’r gobaith yw y bydd hyn yn creu mwy o gynefinoedd heb unrhyw darfu i’r rhywogaeth yma sefydlu.
Mae’r em fynyddig yma’n rhan o gyfres o rywogaethau a fu unwaith yn gyffredin ledled y DU ac Ewrop, y planhigion Arctig-Alpaidd.
Yn dilyn yr Oes Iâ ddiwethaf byddai wedi cael ei darganfod dros rannau helaeth o Brydain, ond mae rhywogaethau o’r de sy’n sefydlu wrth i’r tymheredd godi wedi ei gweld yn cilio i’n copaon uchaf ni, lle mae’r tymheredd blynyddol yn ddigon oer.
Mae’r rhywogaeth yma wedi’i dosbarthu fel un sydd dan fygythiad ar restr goch ar lefel y DU, er ei bod wedi’i hasesu’n fyd-eang fel y Pryder Lleiaf (gellir ei chanfod ar draws tirweddau alpaidd Ewrop). Mae pob rhywogaeth yn rhan wirioneddol bwysig o’n treftadaeth naturiol ni ac mae colli rhywogaeth sy’n frodorol i wlad yn golled sylweddol, nid yn unig yn ddiwylliannol, ond yn ecolegol hefyd.
Mae’r tormaen gwridog yn un rhywogaeth o’r fath yr ydyn ni wedi’i cholli, ac mae bellach wedi diflannu o’r gwyllt yng Nghymru. Ond mae ymdrechion ar droed i’w hailgyflwyno i safle profi yn ddiweddarach eleni. Yn rhyfeddol, mae’r planhigion a ddefnyddir o darddiad Cymreig, wedi’u hachub o doriad a gymerwyd yn y 1960au, sy’n golygu y bydd ein hunaniaeth enetig genedlaethol ni ar gyfer y rhywogaeth hon yn cael ei chadw, gan ein galluogi i ailboblogi ein tirwedd unwaith eto.
Ein rhywogaethau ni yw’r rhannau sylfaenol o fioamrywiaeth – po fwyaf o rywogaethau sydd mewn cynefin, y mwyaf amrywiol yw’r cynefin hwnnw. Yr amrywiaeth hon sy’n caniatáu i ecosystemau weithredu’n iach a bod yn wytnach.
Mae hyn yn golygu, pan fyddwn ni’n colli rhywogaethau i ddifodiant, mae’n tanseilio gallu ein hecosystem i addasu ac ymateb i newid yn yr hinsawdd a bygythiadau dirfodol eraill. Dyma’r prif reswm pam mai adfer rhywogaethau yw un o’n blaenoriaethau ni yn Plantlife. Gyda phartneriaid, rydyn ni’n bwriadu adennill 100 o rywogaethau o blanhigion, a’u symud allan o gategorïau risg difodiant uchel, i gategorïau risg is.
Rydyn ni’n gefnogwyr balch yr ymgyrch fyd-eang Gwyrdroi’r Coch – mudiad sy’n ymroddedig i dynnu sylw at yr holl waith sy’n cael ei wneud i geisio atal difodiant ac atal rhagor o rywogaethau rhag prinhau.
Tiwniwch mewn yn ystod y mis i ddarganfod mwy am y rhywogaethau rydyn ni a’n partneriaid yn gweithio arnynt i Wyrdroi’r Coch a brwydro’n ôl yn erbyn difodiant.
Byddwn yn anfon diweddariadau atoch chi ar e-bost am ein gwaith, newyddion, ymgyrchoedd, apeliadau a ffyrdd o gymryd rhan. Ni fyddwn yn rhannu eich manylion byth a gallwch optio allan ar unrhyw adeg. Darllenwch ein Hysbysiad Preifatrwydd.
